Het duurzame landbouwbedrijf Veld en Beek ligt bovenop de stuwwal tussen Renkum en Doorwerth. Mede-ondernemer Geert Jan van der Burgt is verantwoordelijk voor de zuivelverwerking op het bedrijf en vertelt in dit interview over de kernkwaliteit van het werk op een biologisch landbouwbedrijf: ‘meebewegen met het leven’, of ‘meebewegen met de schepping’.

Na een heerlijke fietstocht over de Utrechtse Heuvelrug en over de dijk lang de Rijn met uitzicht over de prachtige uiterwaarden, arriveerde ik langs de route voor fietsers en wandelaars bij Veld en Beek. Geert Jan liet me voor de koffie de nieuwe stal zien; een open constructie met een doorzichtig foliedak. Alleen aan de noord en westkant kan de wand dichtgemaakt worden. Dit gebeurt alleen bij extreem weer, want de koeien, blaarkoppen, kunnen er tegen om vrijwel het hele jaar buiten te zijn. Het mooie van de stal is dat deze, net als klassieke kathedralen, in de lengte in drieën is gedeeld. In het ‘middenschip’ zit geen vaste vloer maar een hele dikke laag houtsnippers, waarvan de bovenste 30 cm elke dag omgewoeld wordt om de mest goed te vermengen. Hierdoor blijven de koeien schoon en ontstaat er na verloop van tijd compost. Het idee is om, als de koeien alleen nog via een ‘zijschip’ binnen komen om gemolken te worden, het middenschip als kas te gebruiken. Geert Jan vertelt: ‘Over een tijdje groeien daar misschien tomaten of pompoenen. We moeten er nog mee experimenteren, maar het zou toch zonde zijn als deze stal zeven maanden per jaar leeg zou staan.’ Na de koffie, samen met de andere mede-ondernemers en stagiaires praten Geert Jan en ik aan de picknicktafel verder.

In een verslag van de Gelderse Netwerkdag ‘kerk en milieu’ noemde je ‘meebewegen met het leven’ of ‘meebewegen met de schepping’ een kernkwaliteit van de biologische landbouw. Kun je daar iets meer over vertellen?

Je hoeft alleen maar om je heen te kijken om te zien dat het leven ongelooflijk mooi en vernuftig in elkaar zit. Dit komt zowel in het denkbeeld van de aardeontwikkeling en de evolutie als in het denkbeeld van de schepping tot uitdrukking. Beide denkbeelden raken aan het mysterie van het leven. Een discussie over het éne denkbeeld of het ander is voor mij dan ook totaal oninteressant. Ik heb grote bewondering voor de natuur, omdat die is zoals die is. Het is fascinerend hoe alles met elkaar verbonden is. In de landbouw ben je heel direct met die verbondenheid, met het leven bezig. Om dit respectvol of met eerbied te doen, kies ik voor de weg van meebewegen.

Meebewegen met het leven.

Dit is spannend, want je weet niet waar je uitkomt, maar je weet wel dat het tot succes leidt. Forceren kan succesvoller lijken, maar op de lange termijn zorgt het vrijwel altijd voor moeilijkheden. Alle leven verdient een plaats. Als je leven gaat bestrijden gebeuren er nare dingen. Dat is een ecologisch principe; kijk maar naar de opbouw van resistentie als je bacteriën gaat bestrijden met antibiotica. Meebewegen wil zeggen dat we proberen de meest optimale omstandigheden te creëren voor wat je wél wilt laten groeien.

Een boerenbedrijf moet natuurlijk ook economisch rendabel zijn. Hoe ga jij om met het spanningsveld tussen cultuur (landbouw) en natuur?

In de landbouw probeer je sturing te geven aan het leven. Daarbij is altijd sprake van een spanningsveld. Hoe ver ga je bij het ingrijpen? Doe je dit dwingend of meer uitnodigend? Dat zijn keuzes die je hebt. Het is niet altijd makkelijk. Op ons bedrijf halen we de kalfjes binnen een uur na de geboorte bij de moeder weg. Is dit goed? Nee, eigenlijk niet, maar voor ons is het het meest werkbaar en voor de koeien is het ‘second best’. Zou je de kalfjes later, zeg na 2 weken, weghalen dan is dit vanuit de koe gezien veel dramatischer, want dan is er een band ontstaan tussen moeder en kalf. Bovendien is het de bedoeling dat de kalfjes aan mensen wennen, omdat ze wel tamme koeien moeten worden. Dit gaat het beste in de eerste paar weken van het kalfleven. Na een aantal weken door mensen verzorgd en gevoerd te zijn mogen ze trouwens wel weer bij de moeder of een tante drinken. Deze wijze is dus niet op alle fronten optimaal, maar het is voor mij wel een verdedigbare keuze. Als je uitgaat van meebewegen dan bestaan er eigenlijk geen goede of foute keuzes. Het gaat er in mijn ogen om dat als je een keuze hebt gemaakt, je die ook uitdraagt en ook de verantwoordelijkheid neemt voor de consequenties van die keuze. Natuurlijk gebeurt het wel eens dat achteraf blijkt dat de keuze die je hebt gemaakt anders uitpakt dan je had verwacht. Niemand is volmaakt, en iedereen maakt fouten. We zijn per slot maar mensen.

De keuze die je maakt is belangrijk en daar moet je ook voor staan. De manier waarop mensen in het leven staan heeft natuurlijk een grote invloed op de keuzes die ze maken. Religie kan hierin een grote rol spelen.

Heel eerlijk gezegd verbaas ik me er over dat het voor veel gelovigen geen vanzelfsprekendheid is om duurzaam in het leven te staan. Ik vraag me weleens af hoe dat komt. Het heeft denk ik toch te maken met welke plaats je de mens in de schepping toebedeelt. Als je je als mens als kroon op de schepping voelt, in de zin van verheven boven de schepping, dan schuilt daar een risico in. De mens kan dan in wezen met de aarde doen wat hij maar wilt, zonder rekening te houden met zijn medeschepselen. Voor mij heeft de mens ook iets speciaals. Biologisch gezien zijn we een dier, een product van de evolutie. Maar psychologisch gezien onderscheiden wij ons wel van dieren en zijn we uniek. Maar daarmee staan we niet boven de schepping, we staan er middenin, verbonden met alle andere medeschepselen. Het speciale dat wij als mens hebben geeft ons, denk ik, juist de verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor het geheel. Dat kan alleen maar als we ons als mensheid duurzaam gedragen.

We moeten cyclisch leren denken.

Ecologisch gezien verbaas ik me er steeds weer over dat de mensheid nog steeds lineair denkt. Dan bedoel ik dat we grondstoffen gebruiken voor iets wat nuttig is voor ons. Wat overblijft is afval en wordt weggedaan, net als afgedankte goederen. Het kost heel veel moeite om de mensheid ervan te doordringen dat dit niet eindeloos vol is te houden en dat we cyclisch moeten gaan denken; afval wordt grondstof. Dit is het principe van de biologische kringlopen. Hier op Veld en Beek werken we continue aan het verbeteren van de kringloop. Zogenaamde reststromen hebben we nauwelijks. Deze kunnen bijna altijd weer als inputstroom worden ingezet. De wei die overblijft na het maken van kaas gaat bijvoorbeeld weer naar de kalfjes of de varkens.

Het woord verbondenheid of verbinding komt geregeld terug in je antwoorden. In het al eerder genoemde verslag van de Gelderse Netwerkdag gebruikte je de term wortelen.

Ja, één van inleiders van die dag gebruikte de term ‘wortelen’ en dat sprak mij als landbouwer natuurlijk erg aan. Wortelen is erg belangrijk, want je kunt niet ergens los van staan. In relatie tot ons bedrijf zie ik het wortelen op drie vlakken. Als eerste het wortelen van de gewassen in de aarde. Het is mijn overtuiging dat het verzorgen van de vruchtbaarheid van de bouwvoor en het optimaal daarin laten bewortelen van de gewassen de basis en de kern is van een gezonde en dus duurzame landbouw.

Ten tweede zie ik het wortelen van Veld en Beek in zijn sociale omgeving. Naast een landbouwonderneming zijn wij ook een consumentenvereniging. De leden zijn eigenaar van het vee en nemen onze producten af. Het is ook erg leuk en bevredigend om niet voor de grote anonimiteit te produceren maar voor mensen die je kent. Deze verbinding is goud waard; ze geeft een echte meerwaarde. Het biedt het bedrijf een zekere mate van bestaanszekerheid. En de consumenten kunnen er op vertrouwen dat ze kwalitatief goede en duurzame producten ontvangen die met zorg zijn bereid, voor een prijs die duurzame landbouw mogelijk maakt. Daarnaast bieden wij leerplekken en begeleiding voor stagiaires en zinvol werk voor vrijwilligers. Hiervoor krijgen wij arbeid en verzet werk voor terug. Aan de ene kant verlicht dit het werk van de ondernemers, maar aan de andere kant versterkt het ook de sociale inbedding van het bedrijf in de omgeving.

De derde vorm van wortelen vind ik het moeilijkst om onder woorden te brengen; die van de inbedding in een levensvisie of geloof. Ik noemde al dat eerbied voor de schepping, voor het leven hier een rol in speelt. Kijk, geloven is een werkwoord, het vraagt om actie, in deze context om duurzaam doen. Ik vind het moeilijk om hier over te praten. Mijn geloofsbeleving komt tot uitdrukking in het doen. Wat betreft de boerderij, maar ook richting mensen, uit zich dat in het meebewegen met het leven.

Als je in de landbouw werkt ben je heel direct bezig met de ons toevertrouwde schepping, met het leven. Mensen die wonen in grote steden of geïndustrialiseerde gebieden ervaren die verbinding met de natuur of de schepping wellicht minder. Wat zou je hun speciaal mee willen geven?

Ik voel me wel geworteld in het beeld dat alles op aarde doordrongen is van God. Wat je met de aarde doet, doe je in feit God aan. Hier op de boerderij en in onze prachtige groene omgeving ervaar je dat dagelijks. Elke dag mag ik mij weer verwonderen over de natuur; haar schoonheid, maar ook de kwetsbaarheid van verbondenheid. Ik maak me grote zorgen over het feit dat er op aarde en ook in Nederland grote oppervlaktes zijn waar geen natuurlijk groen meer aanwezig is. Mensen die in deze gebieden wonen missen die dagelijks ontmoeting met het groene. Voor hen zal het moeilijker zijn om de verbinding te voelen of aan te gaan. Respect of eerbied voor het leven begint toch ergens bij de verwondering en de verbinding. Ik zou aan de mensen uit de stad, maar eigenlijk aan iedereen, mee willen geven om op één of de andere manier de verbinding met het dagelijks voedsel te blijven zoeken. Iedereen kan dat voor zichzelf invullen. Bijvoorbeeld door zo nu en dan eens een zak aardappelen te halen bij een boer buiten de stad, door kruiden te telen in de vensterbank of op het balkon of door mee te doen met een stadslandbouwproject. Het zoeken van verbinding met je voedsel draagt niet alleen bij aan duurzaamheid maar schenkt ook vreugde. Ik beleef er in ieder geval veel plezier aan.

Marjolein Tiemens-Hulscher