Eerste lezing

Jezus Sirach, 27, 4-7 (Willibrord vertaling)
Als men een zeef schudt, blijft het afval liggen: zo is de kwalijke kant van een mens in zijn berekening te vinden. Het vaatwerk van de pottenbakker wordt in de oven beproefd: zo toetst men een mens aan zijn berekening. De vrucht van de boom laat het werk van de kweker zien: zo toont de berekening de plannen in het hart van een mens. Vóór de berekening moet je een mens niet prijzen, want daarin wordt de mens op de proef gesteld.

Evangelie

Luc., 6, 39-45
In die tijd hield Jezus zijn leerlingen deze gelijkenis voor: “Kan soms de ene blinde de andere leiden? Vallen dan niet beiden in de kuil ? De leerling staat niet boven zijn meester; maar hij zal ten volle gevormd zijn als hij is gelijk zijn meester. Waarom kijkt ge naar de splinter in het oog van uw broeder en waarom slaat ge geen acht op de balk in uw eigen oog? Hoe kunt ge tot uw broeder zeggen: Broeder, laat mij de splinter uit uw oog halen, terwijl ge de balk in uw eigen oog niet opmerkt? Huichelaar, haal eerst die balk uit uw eigen oog, dan zult ge scherp genoeg zien om de splinter te kunnen verwijderen die in het oog van uw broeder zit. Er bestaat geen goede boom die zieke vruchten voort­brengt en evenmin een zieke boom die goede vruchten voort­brengt. Een boom immers kent men aan zijn vruchten; men plukt geen vijgen van dorens, men oogst geen druiven van een braamstruik. Een goed mens brengt het goede te voorschijn uit de schat van goedheid in zijn hart; maar een slechte brengt het slechte te voorschijn uit zijn schat van slechtheid; want waar het hart van vol is, daar loopt de mond van over.

Overweging

Het boek Jezus Sirach, waaruit vandaag de eerste lezing kwam, is in de Willibrord Bijbel het laatste boek van de wijsheidsliteratuur. Jezus Sirach wil met zijn geschrift levenswijsheid overdragen. Voor hem is het zonneklaar dat alle wijsheid ontspringt aan de ‘vrees voor de Heer’, of wel ‘eerbied en diep ontzag, voor de Eeuwige.

Vandaag waarschuwt Jezus Sirach ons dat we vooral bedacht moeten zijn op de intenties van mensen, met name als het gaat om handel en geld verdienen. In de Willibrord Bijbel heeft het gedeelte waar de lezing van vandaag uit komt, de titel ‘Gevaren van de handel’. En ergens middenin de tekst, voorafgaande aan de lezing, staat de zin ‘Uit winstbejag zondigen velen’. Ik vertel dit er maar even bij om de context van de lezing aan te geven.

In de lezing van vandaag bleef ik hangen bij de zin: ‘De vrucht van de boom laat het werk van de kweker zien’. Nu moet u weten dat ik ben opgeleid tot plantenveredelaar, een ander woord voor kweker. Een plantenveredelaar ontwikkelt steeds nieuwe rassen, die bijvoorbeeld meer opbrengen, grotere vruchten geven, resistent zijn tegen ziektes, of meer smaak hebben. U kent vast de elstar, jonagold of goudreinet, het zijn allemaal appels, maar het zijn verschillende rassen met verschillende eigenschappen. Als u appels koopt kiest u misschien wel bewust een Elstar, omdat u die lekkerder vindt, en koopt u goudreinetten voor de appeltaart of appelmoes.

Na deze korte uitleg over wat een plantenveredelaar doet hoop ik dat u zich kunt voorstellen dat ik geraakt werd door die zin: ‘De vrucht van de boom laat het werk van de kweker zien’. De naam van een Engels tomatenras kwam direct bij mij boven: ‘Moneymaker’ en vroeg me af of het echt de intentie was geweest van de kweker om veel ‘geld te maken’. Wat zegt zo’n naam? Zegt die iets over het ras, of ook over de kweker?

Ook moest ik denken aan de wasserbomben. Misschien herinnert u het zich nog. Het was de naam die de Duitse consumenten gaven aan de tomaten uit Nederland, die hard en smakeloos waren, een bal water. Tomaten waar je je als kweker voor zou moeten schamen. Niet alleen ten opzichte van de consument, die je een hap water voorschotelt, maar ook ten opzichte van de tomaat en misschien zou je zelfs kunnen zeggen ten opzichte van God.

Paus Franciscus schrijft in de encycliek Laudato si’ dat wij de vruchten van de aarde op een verantwoordelijke manier mogen gebruiken, maar tegelijk geroepen zijn te erkennen dat naast de mens ook de andere levende wezens, een eigen waarde ten overstaan van God hebben. Dat wil zeggen dat ieder schepsel hoe groot of klein ook voor God waardevol is en wordt geliefd, alleen al om zijn bestaan. En daarom zijn wij geroepen om met compassie en respect met alle schepselen om te gaan, dus ook met die tomaat die van zichzelf smaakvol zou zijn. Doen we dit niet, dan zou je dit kunnen zien als minachting voor de schepper, een gebrek aan eerbied en ontzag voor de Heer, waarvan Jezus Sirach nu juist zei dat het de oorsprong van wijsheid is.

Bij Lucas heeft Jezus het ook over vruchten. Aan de vrucht herkent men de boom, zegt hij. Jezus is bijna aan het eind van zijn rede gekomen en spreekt nu zijn leerlingen toe. Niet alle leerlingen hebben genoeg zelfvertrouwen om de taak te volbrengen die van ze verwacht wordt. Ze vinden zichzelf te gering en denken dat ze onbekwaam zijn. Onzin, zegt Jezus tegen ze, maar ook tegen ieder van ons. Heb vertrouwen in jezelf, je bent goed genoeg, en blijf dicht bij jezelf. Aan een vijgenboom groeien vijgen en geen appels. Als we ook appels en peren willen, dan moeten we op zoek gaan naar appel- en perenbomen.

Met andere woorden, je hoeft niet altijd succes te hebben, je hoeft niet alles te kunnen. Er wordt van jou niet verwacht dat je en vijgen en appels en peren voortbrengt. Maar Jezus pleit er wél voor om alleen góede vruchten voort te brengen. Dat gaat niet vanzelf, daarvoor moet je een goede boom zijn. Een goede boom die diep geworteld is in vruchtbare aarde, gedrenkt door de regen, gevoed door stevig sap, verwarmd door de zon en bezocht door de bijen en hommels.

Dankzij die innige verbinding met de omgeving kan de boom vrucht dragen. Dat geldt ook voor ons. Wij hebben andere mensen nodig om ons te ontwikkelen tot wie we zijn. Dat kan in het gezin, op school, op het werk, maar ook hier in de parochie en in deze geloofsgemeenschap. Hier kunnen we genieten van onze eigen en van elkaars vruchten. Samen vormen we als het ware een voedselbos, waarin iedere plant, iedere struik en iedere boom belangrijk is. Hoe klein of groot, ieder heeft een plaats, een functie in het geheel. Iedereen doet er toe.

U hebt vast al over de synode die nu gaande is gehoord of gelezen. Paus Franciscus wil graag weten wat er leeft in de katholieke kerk. In Doorn spraken we afgelopen dinsdag in kleine groepjes over waar of wanneer je je gedragen voelde in de gemeenschap, of waar je blij van wordt. Daar kwamen hele mooie verhalen naar voren, die ik zou willen samenvatten met: in verbondenheid samen zijn. Het was een hartverwarmende en hoopgevende avond, waar iedereen gezien en gehoord werd.

Ons hart, daar draait het om. Jezus eindigt zijn rede met ‘waar het hart vol van is, stroomt de mond van over. Het zijn hartversterkende woorden. Wij moeten proberen hartelijke mensen te zijn en hartelijk met elkaar om te gaan. Want, zo zegt Jezus, een goed mens brengt goede vruchten voort, omdat zijn hart goed is.

Dat goede verdient wel voortdurende aandacht, want het gevaar van uiterlijke schijn, de verleiding voor macht en geld ligt altijd op de loer. Daar zijn we ook ontvankelijk voor. Het goed en het slechte, beiden huizen in iedere mens, in u en in mij. Ook dat werd duidelijk afgelopen dinsdag bij de parochieavond. Naast de mooie verhalen klonken verhalen van pijn. Dat mensen zich in de steek gelaten voelden of zelfs misbruikt, omdat ze niet gezien of gehoord werden, dat er bewust of onbewust werd weggekeken, of omdat andere belangen zwaarder wogen. Daarom is het zo belangrijk om de nadruk op het hart te leggen, zoals Jezus doet. Als het hart goed is, zijn de vruchten ook goed. Een mens die een goed hart heeft, die is eerlijk met zichzelf en open voor de anderen. Hij zegt wat hij denkt, en handelt vanuit zijn overtuiging.

Blijf verbonden met mij, zegt Jezus en richt je op mijn Vader, die onze Vader is. Alleen als wij Christus in ons hart dragen, kunnen wij Christus deze wereld binnendragen, waarin wij allen leven mogen als broeders en zusters, als kinderen van onze Vader, die leeft in eeuwigheid.

Marjolein Tiemens-Hulscher, 27 februari 2022

Foto’s: pixabay