Met heel veel plezier heb ik, als lid van de werkgroep Theologie Kerk en Duurzaamheid, het afgelopen jaar meegedacht, -geschreven en -gewerkt aan de zogenaamde Noach-leergang, een nieuw perspectief op de ecologische crisis. Zoals de naam al zegt vormt het bijbelse Noachverhaal de kapstok om met elkaar in gesprek te gaan over geloof en duurzaamheid. Het verhaal van de zondvloed laat ons niet alleen de nood van de tijd zien; de klimaatverandering met alle gevolgen. Het biedt ook hoop onder de regenboog; het verbond tussen God en heel de aarde. Dit alomvattende verbond lijkt de sleutel tot een nieuw begrijpen, een nieuw perspectief over hoe we met de aarde en al haar bewoners kunnen samenleven. 

De ecologische crisis houdt velen bezig en terecht. Het bestaan van alle leven op de aarde wordt bedreigd. Het zet ons denken en geloven op zijn kop. Hebben de theologie en de bijbel daarin iets te zeggen? De nieuwe Noach-leergang laat zien van wel en biedt een nieuw ecologisch perspectief op de ecologische crisis. 

De werkgroep Theologie Kerk en Duurzaamheid, een werkgroep van de Raad van Kerken Nederland, heeft dit uitdagende materiaal ontwikkeld en het wordt op de website van Micha Nederland gratis aangeboden. Het biedt de mogelijkheid om de diepte in te gaan bij goede gesprekken over geloof en duurzaamheid. Het is bedoeld voor kringleiders, theologen, filosofen en eigenlijk voor ieder die wil nadenken en praten over een veranderende wereld. Denk mee over de zeven uitdagende vragen bij het Noach-verhaal.

De Heer keek naar de aarde en al wie haar bewonen en zag de oprukkende woestijnen en de smeltende ijskappen, de overstromingen en bosbranden. Hij zei: ‘Het is niet goed hoe de mensen bezig zijn. Zien ze niet dat ze met hun overconsumptie de natuur én kwetsbare mensen uitputten, met alle ongerechtigheid en oorlog die daar het gevolg van zijn?’

Zo zou het Noach-verhaal over onze tijd verteld kunnen worden. Mensen vragen zich in het verhaal af hoe het met de wereld gaat en klagen aan waar het mis gaat. Iedere tijd heeft daar zijn eigen beelden bij. In de jaren tachtig van de vorige eeuw herkenden mensen er bijvoorbeeld hun zorgen over de kernwapenwedloop in. Nu laten we ons op andere punten raken, zoals door de vraag ‘Wie is er verantwoordelijk voor de aarde?’ En wie vraagt zich af hoe we de aarde nalaten voor wie na ons komen? Is God de enige die zich daar druk over maakt?’ Het zijn verrassend actuele vragen. 

Het Noach-verhaal is belangrijk voor christenen, joden en moslims en is als oerverhaal van de mensheid ook onderdeel van de westerse cultuur. Je komt het tegen in politieke debatten, in films en leesboekjes, in uitdrukkingen als ‘na ons de zondvloed’ tot aan een plastic speelgoedversie van de Ark van Noach met alle dieren. De filosoof Latour zegt bijvoorbeeld: ‘Wij leven voor het eerst in een tijd waarin het verhaal van Noach de uitdrukking is van de echte nood die op dit moment heerst’. 

‘Als de regenboog in de wolken staat, zal Ik hem zien en daarbij denken aan het altijddurend verbond tussen God en alle levende wezens, alles wat op de aarde leeft’, zegt God. 
(Gen. 9:16)

Overzicht verhaal en thema’s 

# 1 Noach actueel; Hoe herkenbaar is het Noach-verhaal in onze eigen tijd? 

Er is iets fundamenteel misgegaan in de relatie van de mens tot de aarde en een grote overstroming of vloed dreigt. We herkennen er onze tijd met zijn overstromingen en bosbranden naadloos in. Maar na de zondvloed moet het anders worden, vertelt het verhaal. Kan dat ons troost en/of trust geven? 

De HEER zag dat alle mensen op aarde slecht waren: alles wat ze uitdachten was steeds even slecht. (Gen. 6:5)

#2 Omgaan met grenzen; Hoe kunnen we omgaan met de grenzen van de planeet? 

Het verhaal vertelt dat er grenzen zijn. In de huidige ecologische crisis merken we dat opnieuw. Hoe gaat Noach om met grenzen en wat zegt ons dat? Met welke grenzen heeft duurzaamheid te maken? Hoe kunnen we die vinden? En hoe kunnen we daaraan werken? 

Want door hen is de aarde vol onrecht. 
(Gen. 6:13) 

#3 Verantwoordelijkheid; Noach was rechtschapen, wat kunnen wij van hem leren? 

Alleen Noach neemt zijn verantwoordelijkheid. Daarom is een reset nodig, vertelt het verhaal. Als iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt kan in onze tijd de ecologische crisis aangepakt worden. Ieders inbreng is nodig. Kunnen we leven vanuit het idee dat wat goed is voor de natuur, ook goed zal zijn voor ons? Hoe is God daarin aanwezig? Kunnen we met de bijbel Gods liefde verstaan als een kracht ten gunste van het leven in onderlinge afhankelijkheid en samenhang? 

Noach was een rechtschapen mens; hij was in zijn tijd de enige die een voorbeeldig leven leidde, in nauwe verbondenheid met God. 
(Gen. 6:9)

#4 Biodiversiteit; God sluit zijn verbond met de hele schepping, wat betekent dat? 

In het Noach-verhaal sluit God een verbond met….? Ja, met wie eigenlijk? Meestal hoor je: God sloot een verbond met de mens. Maar is dat zo? Wat staat er in de bijbel? Misschien is het tijd om je mensgerichte bril af te zetten (!). Dan zie je dat God een verbond sluit met heel de Aarde en alles wat leeft, de planten, de mensen en de dieren. Noach krijgt niet voor niets de opdracht om van alle dieren een paartje mee te nemen in de Ark. Waarom? Ze hebben elkaar nodig, om na de vloed, de Aarde weer leefbaar te maken. Hoe houden wij de aarde gezond? 

En van alle dieren moet je er twee in de ark brengen, om ervoor te zorgen dat die met jou in leven blijven. Een mannetje en een wijfje moeten het zijn. Van alle soorten vogels, van alle soorten vee en van alles wat op de aardbodem rondkruipt, zullen er twee naar jou toekomen; die zullen in leven blijven. (Gen. 6:19-20)

#5 Goed en kwaad; Zijn wij schuldig richting arme landen en toekomstige generaties? 

We vragen ons af wat het kwaad was dat tot de zondvloed leidde, wat nu tot klimaatverandering leidt, en wat in onze tijd als ‘klimaatschuld’ in relatie tot arme landen benoemd wordt. Daarbij komt de vraag in hoeverre wij schuldig kunnen worden aan de toekomstige generaties door traagheid, nalatigheid of ontkenning (‘Na ons de zondvloed’). Of kunnen we er op vertrouwen dat de voortgaande ontwikkeling van kennis en techniek het probleem wel binnen afzienbare tijd zullen oplossen? God sluit volgens het verhaal een nieuw verbond met de hele schepping en wijst zo de weg naar een goede toekomst. 

Toen dacht God weer aan Noach en aan alle wilde dieren en het vee bij hem in de ark. Op zijn bevel begon er een wind over de aarde te waaien, waardoor het water afnam. (Gen. 8:1)

# 6 Doemdenken of hoop? Hoe kunnen we omgaan met gevoelens van fatalisme? 

Apocalyptische verhalen die vertellen over de verschrikkingen die ons te wachten staan, zijn populair in de huidige literatuur, films en games. Ze putten uit de beeldtaal van het laatste boek van de Bijbel, de Apocalyps of Openbaring. Het verhaal van Noach en de zondvloed is een apocalyptisch verhaal, maar ook een verhaal van hoop. De opvatting dat klimaatrampen en oorlogen een straf van God zijn is in onze geseculariseerde samenleving verdwenen. Maar wat doen we met onze gevoelens van schuld en schaamte? Het Noach-verhaal vertelt van een nieuw begin en nodigt uit met God aan een goede uitkomst te werken. 

Nooit weer zal ik alles wat leeft doden, zoals ik nu gedaan heb. Zo lang de aarde bestaat, zal er een tijd zijn om te zaaien en een tijd om te oogsten, zal er koude zijn en hitte, zomer en winter, dag en nacht – nooit komt daar een einde aan. (Gen. 8:21-22)

#7 Meedoen in het verbond; Waarom is een duurzame manier van leven zinvol? 

Het verhaal nodigt je uit om net als Noach met God mee te kijken. Die verwacht veel van het nieuwe begin van de aarde en al wie daarop wonen. Ook jij kunt dankbaar leven, blij zijn dat je leeft op deze mooie aarde. Alle reden om aan het werk te gaan en een groene leefstijl op te bouwen, toch? 

Ook zei God tegen Noach en zijn zonen: ‘Hierbij sluit ik een verbond met jullie en met je nakomelingen, en met alle levende wezens die bij jullie zijn: vogels, vee en wilde dieren, met alles wat uit de ark is gekomen, alle dieren op aarde’. (Gen. 9:8)

Aan de slag

De leergang is hier gratis te downloaden. Bij elk thema wordt de relatie naar het Noach-verhaal gelegd, maar ook vaak aanvullend materiaal aangeboden in de vorm van links naar artikelen, filmpjes of stellingen. Er zijn veel gespreksvragen opgenomen die kunnen helpen om het gesprek op gang te brengen. Ze dienen als voorbeelden. Misschien heb jezelf ook vragen of kom je leuk en relevant aanvullend materiaal tegen die in bijeenkomsten gebruikt kunnen worden.

Heb je plannen om in je gemeente of parochie met de leergang aan de slag te gaan, dan kun je het beste met #1 Hoe herkenbaar is het Noach-verhaal in onze eigen tijd? beginnen. Vervolgens kun je onder de deelnemers pijlen voor welke thema’s er belangstelling is om, in vervolgbijeenkomsten, met elkaar van gedachten te wisselen. Van een kringleider of gespreksleider wordt wel enige voorbereiding verwacht. Het is natuurlijk ook mogelijk om sprekers uit te nodigen voor een inleiding. Vergeet niet ook de tips en instructies te downloaden.