Kom, Heilige Geest,
vervul ons hart met uw goedheid en genade,
ontsteek het vuur van Uw liefde in ons.
God van liefde, we bidden U
dat onze liefde voor U mag groeien,
zodat wij recht doen en ons laten raken
door de schreeuw van de armen
en met eerbied en zorg omgaan met uw schepping.
Door Christus, onze Heer.
Amen Lees verder
Daar moet je nu over schrijven. Dat zeggen mensen tegen mij als ik ze over onze fietsvakanties vertel. Bij deze dus. Begin mei hebben we weer een weekje gefietst; richting Zeeland deze keer. Maarten (12) had de route uitgestippeld, met de kampeerterreinen erbij. Daarvoor zat hij dagen achter de computer met de fietsrouteplanner; voorpret alom. Ik moet zeggen hij had een mooie route uitgezocht. We hebben hem, met het oog op de wind, alleen andersom gefietst en daar waren we achteraf erg blij mee. 
Op zich hadden we mooi weer, zon maar ook veel wind. Natuurlijk hebben wij ook de zware onweersbuien gehad. Eentje zagen we in de verte hangen. Toen zijn we maar gaan schuilen in het bos. Daar stonden we tenminste aardig uit de wind, maar het voorjaarsgroen hield nog niet veel water tegen. Nat werden we wel. Daarna toch maar verder. Met de wind schuin voor, buitendijks richting Breskens. Dat was even heftig. Maarten waaide bijna weg. Maar het was wel prachtig. Ik hou wel van ‘het gevecht’ met de elementen. Bovendien is het dan dubbel genieten als je ’s avonds, onverwacht, op een terrasje in de zon en uit de wind zit te eten. In Veere bleek geen supermarkt meer te zijn (12 jaar geleden nog wel). Tja, wat moet je dan? 
De dag daarna zijn we met wind in de rug alle dammen overgestoken tot en met het Haringvliet. Dat was een cadeautje na drie dagen toch wel wat tegenwind. In de verte zagen we nog wel dreigende luchten, maar die waren eigenlijk alleen maar mooi. Soms hielden we wat in, om de bui voor te laten gaan. Een schitterend spel tussen ons en het weer. 
Het was weer een weekje genieten van natuur (fluitenkruid, koolzaad en bloesembomen , weide-, roof- en watervogels), de rust (de Biesbosch schijnt het stilste stukje van Nederland te zijn), niks te hoeven en ons gezin. Als de rest van mijn gezin voor me fietst en ik al het moois om me heen zie en de vogels hoor, dan raak ik altijd vervuld van vreugde, geluk en dankbaarheid. Dan besef ik hoeveel ik heb om dankbaar voor te zijn en dat ons eigen landje toch ook wel heel erg mooi is. De heilige Geest is dan, denk ik, hard aan het werk. Want ik geloof dat die mij ontvankelijk maakt voor al die indrukken. (Het ‘rondje’ dat we gefietst hebben: Met de trein naar Breda, gekampeerd in Wouwse Plantage (Ottermeerhoeve), Vogelwaarde (de Kamperhoek), Veere (Veerse gat), Zuidland (de Kersengaard) en Werkendam (de Knotwilg). De dagetappes waren gemiddeld 70 km.)
Is goed rentmeesterschap toereikend om te komen tot een herstel van de Aarde, tot het helen van de schepping? Ik zelf denk dat de Aarde en Gods schepping er baat bij hebben als we een stap verder zetten in de richting van partnerschap of participant of zelfs de mysticus. In een serie over grondhoudingen zal ik dat graag uitleggen. In elk deel beschrijf ik wat de grondhouding inhoudt en laat ik aan de hand van de landbouw zien hoe de grondhouding invloed heeft op het landbouwsysteem. Het vierde deel in de serie betreft de partner.
Anders dan bij de vorige drie grondhoudingen stelt de partner zich niet langer boven de natuur als heerser of beheerder, maar naast de natuur. De menselijke behoeften vormen niet langer het uitgangspunt. In de grondhouding van de partner zijn de belangen van de natuur gelijkwaardig aan die van de mens. De menselijke doelen zijn duidelijk; voedsel, brandstof, een plek om te wonen. Maar wat zijn ‘de doelen’ van de natuur? Deze zou je kunnen vatten in zelfordening, zelfhandhaving en autonomie. Of te wel zich kunnen ontwikkelen in overeenstemming met eigen aanleg en eigen mogelijkheden. Dat geldt voor individuele soorten, maar ook voor ecosystemen.
Ook niet levende natuur, als water en stenen, heeft een intrinsieke waarde.
De gedachte dat mens en natuur partners van elkaar zijn, kan alleen bestaan als de natuur niet meer louter instrumenteel wordt benaderd en alleen wordt beschouwd als een bron voor grondstoffen. Bij de grondhouding van de partner wordt aan de natuur ook een eigen waarde, een intrinsieke waarde toegekend. Het christelijke geloof leert ons dat iedereen waardevol is en er mag zijn. Iedereen heeft een eigen waarde, simpelweg doordat hij of zij ‘is’. In de visie van de partner heeft het begrip intrinsieke waarde betrekking op de gehele natuur, zowel de levende als de niet levende. Maar het blijkt wel dat het erkennen van een intrinsieke waarde steeds moeilijker wordt naarmate organismen steeds verder van de mens afstaan. De intrinsieke waarde van dieren erkennen we gemakkelijker dan die van planten. En wat dan te denken over het erkennen van intrinsieke waarde van lagere organismen zoals, het voor ons onzichtbare, bodemleven. Ja, ook die hebben een intrinsieke waarde, zelfs de rotsen en het water. Dit hebben ze als zelfstandige entiteiten, maar ook omdat in de natuur alle organismen met elkaar en met de niet levende natuur verbonden zijn. Het wel of niet erkennen van de intrinsieke waarde van de natuur legt de basis voor ons handelen.
In de biologische landbouw scharrelen de kippen lekker buiten en kunnen ze hun natuurlijke gedrag vertonen.
Bij het partnerschap gaan mens en natuur samen een relatie aan en werken ze samen. De biologische (dynamische) landbouw is een vorm van partnerlandbouw. Bij deze vorm van landbouw is de integriteit van de partner (de natuur) het uitgangspunt. Er wordt geen gebruik gemaakt van chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmest. Er wordt zorg gedragen voor een levende en vruchtbare bodem door gewasrotatie en gebruik van organische mest en groenbemesters. Vlinderbloemigen worden bijvoorbeeld in het bouwplan opgenomen om stikstof uit de lucht te binden. De biologische boer streeft naar zoveel mogelijk gesloten kringlopen. In het teeltsysteem wordt uitgegaan van natuurlijk evenwicht.
Bloeiende akkerranden zijn een walhalla voor insecten en zorgen zo voor minder schadelijke insecten in het cultuurgewas.
Onkruiden, ziekten en plagen worden beschouwd als uitdrukking van een onevenwichtigheid van het systeem, als een signaal dat er iets mis is. Om ervoor te zorgen dat potentiële plaaginsecten zich niet tot een plaag kunnen ontwikkelen kan de boer een rand van bloeiende kruiden rondom de akkers aanleggen. Deze randen trekken onder andere roofinsecten aan die de hoeveelheid plaaginsecten in het cultuurgewas onder de schadedrempel kan houden. Ingrijpen is dan helemaal niet meer nodig. De toepassing van resistente rassen tegen ziekten en plagen past in de bedrijfsvoering van de partnerlandbouwer, maar alleen als deze niet genetisch gemanipuleerd zijn.
Als partner zorgt de mens, vanuit respect, goed voor de natuur maar blijft er zelf in wezen buiten staan. De mens en natuur staan naast elkaar. De participant heft deze afstand op.
De vorige afleveringen in deze serie:
De website www.nieuwwij.nl brengt een serie uit waarbij ze mensen uitnodigt om te reageren op de afscheidsbrief van Wubbo Ockels aan de mensheid. Rabbijn Awraham Soetendorp en natuurfilosoof Koo van der Wal gingen me voor. Hier mijn reactie op de brief op verzoek van nieuwwij.
Verwondering, daar begint het mee. Verwondering voor al wat leeft. Verwondering hoe alles in de natuur is gevormd en in elkaar steekt, op elkaar is afgestemd en samenhangt. Als ik mij laat verwonderen en nadenk over het ontstaan van het leven dan overvalt mij een gevoel van ontzag. Het is eigenlijk niet te bevatten dat zo’n mooie planeet, vol met leven, is ontstaan.
Het doet me dan ook letterlijk pijn dat de mensheid heel hard op weg is om al die schoonheid te verwoesten. De noodkreet van Wubbo Ockels in zijn afscheidsbrief om te stoppen met het vernietigen van de Aarde is mij dan ook uit het hart gegrepen.
Welke rol zou religie kunnen spelen om de vernietiging van de Aarde, de schepping een halt toe te roepen? Ockels heeft zijn twijfels bij de huidige godsdiensten, omdat deze nooit alle mensen samenbinden en de mensheid in groepen verdelen. Hij zegt daarom dat het nu tijd is voor een menselijk tijdperk, een nieuwe religie die hij de mensheid noemt.
Ik denk echter dat het tijd is voor een tijdperk van het leven. Naar mijn mening kan religie hierin een heel belangrijke rol spelen. Verschillende godsdiensten mogen de mensen dan wel in groepen verdelen, maar ze delen ook een groot goed, namelijk respect en eerbied voor het leven, voor al het leven op Aarde. Godsdiensten zijn geen eendagsvliegen, het zijn bewegingen die al eeuwenlang bestaan en daarmee hun duurzaamheid hebben bewezen. Hier moeten wij gebruik van blijven maken. Wereldwijd komen er immers dagelijks groepen mensen bij elkaar om hun geloof te belijden; mensen die in principe ontvankelijk zijn voor de duurzame boodschap.
Afgelopen zondag in de kerk viel het me weer op. Bijna elk lied dat we zongen was een loflied voor God, die hemel en Aarde gemaakt heeft en alles wat leeft en adem heeft. God wordt geloofd en gedankt om de biodiversiteit van het leven, het water en de lucht, het leven zelf. Hoe kunnen we als gelovigen God beter eren dan door zorgvuldig met de schepping om te gaan? Het probleem is echter dat we dat wel zouden willen, maar vaak niet weten hoe. Of dat we er geen idee van hebben wat de invloed van ons dagelijks stukje vlees is op het leven van anderen, op het tropisch regenwoud en de biodiversiteit, op de beschikbaarheid van schoon water, enzovoort.
De vorige paus, Paus Benedictus XVI, sprak in 2007 zijn bezorgdheid uit over de rol die de mens in de schepping speelt. “We zien tegenwoordig dat de mens de basis van zijn bestaan, de Aarde, kan vernietigen. We kunnen met de aan ons toevertrouwde Aarde niet doen wat we willen en wat ons op korte termijn nuttig lijkt. Als we willen overleven, moeten wij de eigen wetten van de schepping, van deze Aarde respecteren en deze wetten leren kennen en gehoorzamen.”
“Gebruiken niet misbruiken”
In feite heeft de paus het hier over ecologie. Zowel de ecologie als de schepping en de evolutie leren ons dat alles met elkaar verbonden is. De hemel, de Aarde, de mens, de planten en de dieren hebben alle een eigen waarde, maar ze functioneren alleen in relatie tot elkaar. Daarmee zijn ze in zekere zin gelijkwaardig aan elkaar. We leven echter in een antropocentrische cultuur, waarin de mens, of het nut voor de mens centraal staat. Hiermee heeft de mens zich losgemaakt van de ecologische context. De opdracht is om weer te leren denken vanuit het geheel, uit het belang van de Aarde, en niet bij voorbaat het belang van de mens voorop te stellen. Een hulp hierbij kunnen de tien geboden voor het milieu zijn, die Paus Benedictus XVI indertijd heeft opgesteld. Het eerste gebod: ‘Gebruiken, niet misbruiken’ is misschien wel alles omvattend. Het stelt ons steeds voor de uitdaging een goede balans te zoeken tussen ingrijpen in de natuur om aan onze behoeften te voldoen en het respecteren van de natuurlijke orde.
“Mama, halen we het dan?”
Tot slot sluit ik me bij Ockels aan dat we anders moeten gaan denken en dat dit een zaak is van de gehele mensheid. Mijn zoon van elf keek laatst naar de DVD Earth. Earth is een prachtige film over de Aarde met al haar levensvormen en haar onderlinge relaties. Je valt van de ene verwondering in de andere over zoveel schoonheid. De film geeft echter ook de invloed van de mens op de Aarde en het klimaat weer en eindigt met de boodschap: “Het wankele evenwicht ligt in onze handen. Als de Aarde in dit tempo blijft opwarmen zal de ijsbeer in 2030 uitgestorven zijn”. Mijn zoon was geschokt. Ik heb hem toen uitgelegd dat dit precies de reden is waarom we geen auto hebben, met de fiets op vakantie gaan, weinig vlees eten, een zonneboiler op het dak hebben, het huis isoleren en de verwarming niet zo hoog zetten. Hij vroeg toen: “Mamma, halen we het dan?” Ik antwoordde: “Ik hoop het”. Toen was het even stil. Hij dacht diep na. Zijn conclusie was: “Maar dan moet wel iedereen meedoen.”
Augustus 2014, Marjolein Tiemens-Hulscher
Klik hier voor het verhaal op de website van nieuwwij. Daar zijn ook de verhalen van Rabbijn Soetendorp en natuurfilosoof van der Wal te vinden, alsmede de brief van Ockels.
Dominee Jaap van der Windt hield afgelopen zaterdag tijdens de tweede Groenekerkendag een inspirerende inleiding over evenwicht aan de hand van 2 Korintiërs 8
Tenslotte kent u de liefde die onze Heer Jezus Christus heeft gegeven: hij was rijk, maar is omwille van u arm geworden opdat u door zijn armoede rijk zou worden. In uw eigen belang raad ik u het volgende aan. U hebt al een jaar geleden uw geode bedoelingen getoond door met de collecte een begin te maken. Rond deze nu met dezelfde inzet af als waarmee u begonnen bent, dan blijft het niet bij goede bedoelingen. Dus geef naar vermogen. Als u bereid bent mee te doen, wordt niet verwacht dat u geeft van wat u niet hebt, maar van wat u hebt. Het is niet de bedoeling dat u door anderen te helpen zelf in moeilijkheden raakt. Er moet evenwicht zijn. Op dit moment lenigt u met uw overvloed de nood van de heiligen in Jeruzalem, zodat zij later met hun overvloed uw nood kunnen lenigen. Zo is er evenwicht, zoals ook geschreven staat: ‘Hij die meer had, had niet te veel; hij die minder had, had niet te weinig.’
Paulus spreekt in zijn brief aan de gemeente in Korinte over evenwicht. In de gemeenten waar hij komt collecteert hij voor de noodlijdende gemeente in Jeruzalem. Want, redeneerde hij, deze gemeenten kunnen van Paulus het evangelie horen, omdat Jeruzalem werk maakte van de zending. Nu kunnen de gemeente op hun beurt de gemeente in Jeruzalem steunen. Dit is evenwicht. En evenwicht is waar het om draait in de schepping. Het begint al als je kijkt naar de aarde en de maan. Die kleine maan, houdt de relatief grote aarde in evenwicht. Als je goed naar de natuur kijkt zie je dat alles in perfect evenwicht is. Diverse kringlopen en voedselketens, ze zijn allemaal in evenwicht.
Nu kijk ik elke avond even naar de maan en denk: Jij houdt ons in evenwicht.
Maar waar het evenwicht verstoord wordt gaat het mis. We zien het terug in het uitsterven van soorten, of juist de overheersing van soorten, in overstromingen of juist droogte. Het verstoren van het evenwicht is nu precies wat de mens aan doen is. We kappen oerwouden voor hout en landbouwgrond voor de productie van veevoer. Daarmee ontdoen we de Aarde van haar groene longen, waarmee niet alleen minder CO2 uit de lucht wordt gehaald, maar het hele wereldklimaat wordt beïnvloed.
Goddeloos
Jaap liet een foto zien van een sojaplantage midden in het tropisch regenwoud. Op mij kwam dit over als een open wond. Goddeloos, zou Friedrich Hundertwasser (een kunstenaar) dit noemen, want, zegt hij, rechte lijnen bestaan niet in de natuur. Goddeloos ook, omdat het leven eruit wordt gehaald. Na een paar jaar is zo’n plantage uitgeput en blijft er alleen woeste grond over. Daar wordt je niet vrolijk van. Voor het evenwicht een vrolijk filmpje met het kleurig werk van Friedrich Hundertwasser.
Groen geloven 