Wij zijn natuur is de titel van een tentoonstelling die prinses Irene van Lippe-Bisterveld maakte voor het Singermuseum in Laren. Ik had al vaak over het Singermuseum gehoord maar was er nog nooit geweest. En de visie van prinses Irene op de relatie mens-natuur spreekt me erg aan. Bovendien zeggen ‘beelden’ meer dan 1000 woorden. Reden genoeg om op de fiets te stappen en naar Laren te gaan.

Urgentie

Toch ontbraken de woorden niet. In een interview vertelt prinses Irene dat ze met de tentoonstelling mensen wil wakker schudden en wil laten nadenken over hun verhouding tot de natuur, want, zo is ook te lezen: “Ons wereldbeeld wordt bepaald door onze relatie met de natuur. Voor de eerste keer in de menselijke geschiedenis zijn we getuige van een wereldwijde verstoring van de biologische fundamenten van de Aarde. En wij als mensheid zijn daar medeverantwoordelijk voor. Wij voelen noch weten ons een onderdeel van de Aarde en hebben ons buiten en boven de natuur geplaatst. Deze scheiding is een afschuwelijk misverstand dat ervoor gezorgd heeft dat wij een groot deel van de Aarde en vele van haar levensvormen hebben vernield, en daarmee ook een deel in onszelf. Ik denk dat we niet begrijpen wat we onszelf fysiek en mentaal aandoen, wanneer we de biologische fundamenten van de Aarde verstoren. De door onszelf geschapen kloof tussen natuur en mens is het resultaat van het vergeten van een eenvoudige waarheid: dat wij onderdeel zijn van de natuur. Wij zijn van hetzelfde materiaal gemaakt als al de prachtige levensvormen die wij met planeet Aarde delen.”

“De door onszelf geschapen kloof tussen natuur en mens is het resultaat van het vergeten van een eenvoudige waarheid: dat wij onderdeel zijn van de natuur.”

Eindig en oneindig

Het zijn geen nieuwe woorden en het is een inzicht dat steeds breder gedeeld wordt. Voor Franciscus van Assisi (1181-1226) was de natuur, ja heel de kosmos, een universele zuster- en broederschap. Paus Franciscus schreef in Laudato Si’ Wij vergeten dat wij zelf uit aarde zijn. Ons lichaam zelf wordt gevormd door de elementen van de planeet. Haar lucht geeft ons adem en haar water schenkt ons leven en verkwikt ons. En sterrenkundige Margot Brouwer omschrijft de mystieke spirituele kern van alle religies als volgt: Dat wij één zijn met het hele bestaan, en dat we daarmee op een bepaalde manier eeuwig zijn. Want we komen eruit voort en zijn en blijven er altijd onderdeel van. (Trouw, 30 juni n.a.v. haar boek Sterrenstof zijn wij. Ontzagwekkende inzichten uit de wetenschap die hoop geven. Ik wil het nog lezen).

Ook ik denk dat het besef dat we deel zijn van het grote geheel, of je dat nu Aarde, heelal, schepping, het Al of lichaam van God noemt, wezenlijk van belang is voor hoe we de natuur beleven en ermee omgaan.

Organische transformatie is de titel van een filmpje waarin de vorm van een menselijk torso langzaam verdwijnt door schimmel en plantengroei. Het menselijk lichaam wordt letterlijk weer opgenomen door de Aarde. Dit werk van Tineke van der Pouw Kraan raakte mij. Het laat zo mooi zien hoe broos en kwetsbaar het leven is, maar tegelijk ook hoe krachtig; eindig en oneindig, vergankelijk en continu. Het leven gaat door, maar steeds in andere lichamen.

Verwonderd door het detail

Met hun kunstwerken laten de kunstenaars iets zien van hun zoektocht naar hoe je te verhouden tot de relatie natuur-mens, tot de werkelijkheid. Je ziet het in de materialen die ze gebruiken, in de voorstellingen, in de gelaagdheid van de kunstwerken, in de manier waarop ze tot stand gekomen zijn. Tomás Libertiny maakt bijvoorbeeld sculpturen in samenwerking met bijen. Hij maakt een constructie van hout of metaal, en de bijen bouwen er een ‘huid van bijenraad’ omheen. Het resultaat is echt fenomenaal. In een van de zalen hing een hele grote vlindervleugel aan de muur waar ik als door een magneet naar toe werd getrokken. Die wilde ik echt van dichtbij bekijken, in detail. Dat bleek precies de bedoeling te zijn van Rebecca Manson. Zij heeft de vleugel gemaakt van allemaal kleine stukjes geglazuurd porselein. Zij zag een vlindervleugel onder de microscoop en was verwonderd over de gelaagdheid van de kleuren. Met de stukjes porselein heeft zij die gelaagdheid, zowel in het maakproces, als in het resultaat weten te vangen. In het mooie tentoonstellingsboek las ik later: Door een kleine vlinder, schijnbaar licht en simpel, op te blazen tot groot formaat en uit te voeren in een zwaar materiaal als klei, probeer ik mensen anders te laten kijken. Door de transformatie creëer ik een moment om van perspectief te wisselen, te vertragen, preciezer te kijken, van dichtbij.

Prinses Irene wil met deze tentoonstelling een boodschap uitdragen. De ondertitel luidt: Wat ik nog wilde zeggen. “We moeten ons nu allemaal die vraag stellen: hoe verhoud ik me tot het geheel van leven op deze fantastische planeet Aarde. Ik heb daar een plek in, eenvoudig omdat ik besta. Maar ervaar ik dat? En hoe geef ik daar uiting aan? En niet alleen in mijn relatie met de medemens maar met alle medewezens?

Het zijn mooie vragen die we met ons mee kunnen dragen deze zomer. Of je nu thuis blijft of nog op vakantie gaat. En een bezoekje aan de tentoonstelling is meer dan de moeite waard. Deze is nog te zien tot 31 augustus 2025. De aanpalende tentoonstelling Lokroep van de natuur is ook de moeite waard, maar ik zou met de tentoonstelling Wij zijn natuur beginnen.