Een paar weken geleden gaf ik in Gouda een lezing over geloof en duurzaamheid. In de discussie kwam ter sprake of verandering richting een duurzame samenleving van onderop moet komen of van bovenaf? Het blijkt altijd weer een lastige vraag zonder een eenduidig antwoord. Het moet van beide kanten komen, zou ik zeggen.

Als burgers en consumenten kunnen we heel veel zelf doen en sturen door bijvoorbeeld ons eigen koop-, mobiliteit- en energiegedrag. We organiseren ons ook in coöperaties (energie en voedsel) om op iets grotere schaal duurzame initiatieven van de grond te krijgen; soms heel succesvol. Mensen die zich op deze manier inzetten doen dit uit overtuiging. De grond van deze overtuiging kan voor iedereen verschillen, maar uiteindelijk gaat het om een overtuiging dat een duurzame levensstijl nodig is om een leefbare wereld door te kunnen geven aan de toekomstige generaties.

Het gevoel leeft echter dat al deze inzet te weinig is om echt een radicale verandering van de maatschappij teweeg te brengen. Dit zou een taak van de politiek moeten zijn. Zij zou zaken moeten afdwingen, met name richting de grote bedrijven. Maar de politiek durft niet. Ons politieke systeem, met elke vier jaar een wisseling van de wacht, is daarvoor niet toegerust. Duurzaamheid (durare = duren) vraagt immers om lange termijn visie. Duurzaamheid vraagt nu direct om (soms impopulaire) maatregelen, terwijl de resultaten pas over jaren zichtbaar zullen zijn. Politici die herkozen willen worden zitten daar doorgaans niet op te wachten.

Maar, denk ik dan, en misschien is het wel naïef, politici, beleidsmakers en bestuurders van bedrijven zijn toch ook burgers en vaders en moeders van kinderen? Zij kunnen toch de morele waarden die ze in hun privé leven nastreven meenemen naar de werkvloer? Dit blijkt inderdaad een naïeve gedachte te zijn, volgens een artikelenserie over de moraal op de werkvloer in Trouw. “Waar is de moraal in het professioneel functioneren gebleven?” Die is uitgeschakeld, concludeerde Joris Luyendijk in zijn boek “Dit kan niet waar zijn.”

Voor verandering van bovenaf hebben we dus moedige politici, beleidsmakers, en bestuurders nodig, die hun levensmoraal mee durven nemen naar de werkvloer. Moeilijk? Ja, dat blijkt wel uit de praktijk? Onmogelijk? Nee, het is te leren. Hoe? Door je zelf en de mensen waarmee je werkt vragen te stellen. Wat zijn de gevolgen van wat we willen doen? Wat hebben we er werkelijk aan? Zijn de middelen goed in zichzelf, want het doel heiligt niet de middelen. Kortom, durf jezelf vragen te stellen naar het effect van je handelen.

Als bijvoorbeeld een politicus beslissingen durft te nemen die goed zijn voor duurzaamheid op lange termijn, maar indruisen tegen de “op efficiëntie en onmiddellijk resultaat gerichte logica van de huidige economie en politiek, zal hij opnieuw de waardigheid kunnen erkennen die God hem heeft gegeven, en zal hij een getuigenis van edelmoedige verantwoordelijkheid achterlaten”, aldus paus Franciscus (Laudato Si, 181).