Vorige week donderdag maakte ik kennis met Marian Langens en haar voedselbos, gewoon bij haar in de achtertuin in Heesch. Bij mijn eerste blik kon ik niet goed bepalen waar de tuin ophield en het boerenland begon. Ook zag ik eigenlijk geen bos, een beeld dat ik toch onwillekeurig op mijn netvlies had bij een voedselbos. Klopte mijn idee van een voedselbos wel?

Voedselbossen zijn in Nederland een vrij nieuw verschijnsel. Zij passen in een rijtje van vormen van voedselproductie die minder input ((kunst)mest en bestrijdingsmiddelen) nodig hebben en het milieu minder belasten (uitspoeling van chemicaliën, stikstofdepositie, CO2-uitstoot) dan de gangbare landbouw, maar wel een goede opbrengst geven. Voedselproductie in samenwerking met de natuur, met biodiversiteit als troef.

 

De kracht van biodiversiteit

In Nederland mogen voedselbossen een nieuw fenomeen zijn, in de tropen bestaan ze al sinds mensenheugenis. Marian vertelde me dat Wouter van Eck, de voedselbospionier van Nederland, geïnspireerd werd door dat voedselproductiesysteem in Kenia. Meer dan twintig jaar geleden was hij daar voor een stage en zag met eigen ogen hoe een project van Wageningse ingenieurs om op kale grond een monocultuur van mais te realiseren totaal mislukte. Bij de eerste regenbui spoelden bodem en zaad weg. Aan de overkant van de vallei strekten de groene, glooiende heuvels zich uit. Dus, daar ging hij maar eens kijken.

 

Daar bleken mensen te wonen die konden leven van wat het bos opbracht. Het leek een natuurlijk bos, maar dat was het niet. Er groeiden mango’s, papaja’s, bananen, koffie, thee, avocado’s en nog veel meer. Niet op akkertjes, maar door elkaar, niet willekeurig, maar dusdanig dat de verschillende soorten elkaar tot steun konden zijn. De hogere bomen beschermden bijvoorbeeld de lagere gewassen als koffie en thee tegen de wind en de zon. De bodem was altijd bedekt en spoelde niet weg. De mensen konden leven van de vruchten en het systeem hield zichzelf in stand. Er waren geen kunstmest of bestrijdingsmiddelen nodig. Dat dwong wel respect af.

 

Voedselbos in Nederland

Dit idee van voedselproductie bracht Wouter mee naar Nederland. Vanaf 2010 begon hij, op een perceel te midden van gangbare percelen, te experimenteren met een voedselbos. Nu, meer de tien jaar later, is Ketelbroek een begrip in voedselbossenland. In het filmpje vertelt Wouter er meer over. Op zijn beurt inspireert Wouter vele anderen,  zoals onder andere Marian, om ook een voedselbos te creëren. Want dat is een voedselbos, een bos door mensen gecreëerd.

 

 

 

Schrikkelbos

Het voedselbos van Marian, dat ze het Schrikkelbos heeft genoemd, bevindt zich nog in het beginstadium, vandaar de nog niet zo bossige aanblik. Tijdens de rondleiding krijg ik hap snap allerlei principes van een voedselbos te horen. Zoals bijvoorbeeld het aanbrengen van verschillende lagen in de hoogte, kruiden, struiken en bomen. Die lagen verhogen niet alleen de productiviteit per hectare, maar de planten kunnen elkaar ook supporten. Diep wortelende planten halen bijvoorbeeld mineralen uit de ondergrond naar boven. Als deze planten afsterven komen die mineralen in de bovenlaag terecht en beschikbaar voor andere planten. Elzen binden stikstof uit de lucht. Als zij in de herfst hun blad laten vallen dragen ze bij aan de stikstofvoorziening voor de rest van het bos.

 

Een goed ontwerp van het bos, de vorm in relatie tot de zon en de overheersende windrichting, en de verschillende soorten die je bij elkaar zet, zijn heel erg belangrijk, zo leer ik. Op die manier kun je microklimaten realiseren, waardoor ook warmteminnende planten een plekje kunnen krijgen. Niet alle soorten zijn inheems. Marian kijkt vooral naar klimaatzones over de wereld en bepaalt zo welke soorten een plekje in haar voedselbos kunnen krijgen. Ze wijst op een plant die lijkt op het meer bekende oranje lampionnetje, maar dan in een gele variant. Het is een ananaskersen houdt van veel warmte. Ik mag proeven. De bes smaakt heerlijk, friszuur. Naast de voedselplanten plant ze ook bomen en struiken die geen voedsel opleveren voor de mens, maar wel voor bijvoorbeeld insecten of die goed zijn voor de structuur van de bodem. Er is dus sprake van een grote biodiversiteit.

 

Vijver brengt veel biodiversiteit

In het midden van de tuin ligt een vijver. Marian vertelt dat na de aanleg van de vijver de biodiversiteit in de hele tuin enorm toenam. Het is een genot om in de tuin te zijn. Marian brengt dan ook veel tijd in de tuin door. Vaak niet eens om te werken, want als het bos eenmaal is aangelegd, hoef je, in tegenstelling tot een gewone moestuin, niet veel meer te doen, behalve oogsten. Ze brengt vooral veel tijd door met kijken en leert daar weer van. De tuin biedt ook een oefening in loslaten. Er is een stuk waar kweekgras en de distels welig tieren en je handen jeuken om die te lijf te gaan. Maar de ervaring leert dat als je het met rust laat, deze uiteindelijk verdwijnen en de bessenstruiken ‘overwinnen’.

Marian heeft me nog veel meer verteld, laten zien en proeven. Wat ik hier heb opgeschreven is slechts een fractie. Als je meer wilt weten kijk dan eens op haar prachtige website

Marian geeft rondleidingen in haar eigen voedselbos, maar kan je ook helpen als je zelf plannen hebt om een voedselbos te realiseren.

Foto’s bij het Schrikkelbos: Marian Langens, www.schrikkelbos.nl

 

Toegift:

Nog een filmpje over voedselbossen en andere vormen van natuurlijke landbouw. Het is hartverwarmend hoe mensen samen bezig zijn om ‘nieuwe’ bosvoedselsystemen te ontwikkelen in samenwerking met de natuur en met elkaar.