‘Kijk dat is mooi’, dacht ik bij het lezen van een kop in Trouw (29 okt 2019). ‘Hoe nuttig de theologie is voor economie.’ Niet als een vraag, maar als een stelling. Er had van mij best een uitroepteken achter gemogen. Een theoloog en een econoom die een tweemanschap gaan vormen bij de faculteit economie. Maar na het lezen van het artikel dacht ik: ‘Wat zou het mooi zijn als het niet bleef bij een tweemanschap. Laat het een driemanschap (vrouw mag ook) worden door de toevoeging van een ecoloog.

Ethiek

Volgens theoloog Paul van Geest en econoom Lans Bovenberg is de wijsheid uit de theologie onontbeerlijk voor het economisch onderwijs en het economisch denken. Daarom krijgt theologie een plek aan de economische faculteit van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Dat is geweldig goed nieuws. Want dat betekent dat er binnen de opleiding economie aandacht komt voor een ethiek waarin niet het eigen belang maar altruïsme, vertrouwen, liefde en hoop een rol spelen. In de economie, of laten we het dichter bij ons zelf zoeken, als je iets koopt, dan koop je van iemand anders. En dat iets is gemaakt, er is door mensen aan gewerkt. Met door iets van iemand te kopen ga je een relatie aan.

Het drogen van divine bonen – cacao uit Ghana. Foto, Cerro Azul Food, http://www.centrummondiaal.nl

Relaties

Economie draait om relaties. Vandaar de samenwerking met theologen. Zij bestuderen van oudsher hét boek, de Bijbel, waarin het gaat om relaties, over geloof, hoop en liefde. In relaties gaat het om vertrouwen, ook in economische. Het is immers van groot economisch belang dat je vertrouwen hebt dat je belang veilig is bij de ander. In het mooie dubbelinterview zegt Bovenberg dat een gezonde economie niet zonder een zekere mate van broederschap tussen mensen kan. Ik kan het niet helpen dat ik dan direct denk dat die invulling van broederschap te beperkt is, ook in het economisch denken. Een gezonde economie kan volgens mij niet zonder een broederschap die zich uitstrekt tot alle schepselen en de Aarde zelf.

Broederschap

Voor Franciscus van Assisi behoorden alle schepselen tot zijn broederschap.

Hier mis ik node de inbreng van een ecoloog zoals die van Louise Vet. Want dat iets, dat je koopt, heeft zijn oorsprong in de aarde. Het is gemaakt van grondstoffen, mineralen, planten of dieren. Louise Vet stelde in de duurzame troonrede van dit jaar (3 sept 2019) dat als we met negen of tien miljard mensen op deze Aarde moeten samenleven, onze Homo sapiens-economie feilloos moet passen in die van het familiebedrijf natuur. Het betoog van Van Geest over de broederschap blijft ook in de menselijke broederschap hangen. Via liefde, vriendelijkheid en welwillendheid, die ten grondslag liggen aan broederschap, komt hij uit bij de genadetheologie. De kern hiervan is dat je jezelf gewaardeerd mag weten, omdat je al van grote waarde bent zonder dat je daar iets voor gepresteerd hebt. Wat was het mooi geweest als van Geest deze waardering had doorgetrokken naar heel de schepping. Dat die van waarde is, omdat die door God is gewild, net als de mens.

Bijbelse relaties

Als er in het interview over relaties gesproken wordt gaat het alleen om van mens tot mens relaties. Maar volgens de Bijbel is het menselijk leven gebaseerd op drie onlosmakelijk met elkaar verbonden relaties, de relatie tussen mensen, die tussen mens en God en de relatie van de mens met de Aarde. Het gaat voor niet gelovige economiestudenten misschien wat te ver om na te denken over mens-God relaties. Dat is voor gelovigen al moeilijk genoeg. Toch is er ergens wel enig besef nodig dat we door onze manier van consumeren en economie bedrijven we de aarde en haar bewoners, Gods schepping, vervuilen en uitbuiten, we kunnen spreken van een minachting van God. Wie de schepping schendt, schendt zijn schepper.

Foto: M. Tiemens-Hulscher

Intrinsieke waarde

Nadenken over mens-God relaties mag moeilijk zijn, over hoe we ons als mens verhouden ten opzichte van de Aarde is iets waar iedereen over na zou moeten denken. Dat verdient zeker een plek in het economie-onderwijs. Dan gaat het om ecologie en de vraag of de draagkracht van de Aarde groot genoeg is om de economische activiteiten te kunnen dragen. Maar wat vooral van belang is, en daar kan de theologie weer een rol in hebben, is de intrinsieke waarde van de natuur. Ieder schepsel heeft een waarde in zichzelf, want door God gewild.

Ik sluit me dan ook van harte aan bij Irene van Staveren in haar column over de niet meetbare waarden van de economie (Trouw 22 okt 2019). Dat we leren te accepteren dat sommige natuur uitsluitend intrinsieke waarde heeft, en dat dat waardevol genoeg is. Ik hoop dat ook deze gedachten worden opgenomen in het economisch onderwijs, denken en doen.