De natuur is deel van onze leefomgeving en de basis van ons bestaan. Ze voorziet ons van zuurstof, water en voeding. Hoe staat het er eigenlijk voor met die leefomgeving, nu en op langere termijn? En hoe ver strekt onze invloed om hier een positieve impuls aan te geven? Er zijn veel verschillende gezichtspunten.
Een belangrijk uitgangspunt van Laudato si’ is voor de paus om met alle mensen van goede wil in dialoog te treden betreffende ons gemeenschappelijk huis. In antwoord op dit streven organiseerde OLV ter Nood op zondagmiddag 29 oktober een dialoog tussen Laudato si’ en het ecomodernisme. Het vertrekpunt van beide ‘stromingen’ vertoont veel overeenkomsten. Beiden staan voor een leefbare wereld voor mens en natuur. Maar als het gaat om hoe die is te realiseren lopen de ideeën erg uiteen. Een spannende en soms schurende dialoog.

Laudato si’

Erik Sengers zette helder uiteen hoe de paus aankijkt tegen klimaatverandering. In Laudato si’ laat de paus er geen twijfel over bestaan dat de mens grotendeels verantwoordelijk is voor de ecologische crisis en dat die ook levensbedreigend is. We zijn ons niet meer bewust van onze verbondenheid met de natuur, we consumeren teveel en op een verspillende en vervuilende manier. Er is sprake van een wegwerpcultuur en we zijn verslaafd aan techniek.

De paus wijst techniek niet af. Hij erkent dat het ons veel goeds heeft gebracht, maar hij wijst ons wel op de keerzijde van de medaille, namelijk de economische macht van een klein deel van de mensheid over de rest van de mensheid. ‘De technologische ontwikkelingen geven degenen die de kennis en vooral de economische macht hebben om deze in te zetten, een indrukwekkende macht over het geheel van het menselijk geslacht en de hele wereld. Nooit heeft de mensheid zoveel macht over zichzelf gehad en niets garandeert dat zij deze goed zal gebruiken, vooral als men kijkt naar de wijze waarop zij van deze macht actueel gebruikt maakt.’ (LS104) “Feitelijk is de moderne mens niet opgevoed tot een juist gebruik van macht, want de immense technische groei is niet gelijk op gegaan met een ontwikkeling van de mens in verantwoordelijkheid, waarden en geweten.” (LS105). De technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat de ethische ontwikkeling die niet kan bijhouden. Negatieve gevolgen van technologische toepassingen komen zo vaak te laat aan het licht.

De techniek zal onze problemen niet oplossen. Die is weliswaar onmisbaar voor bijvoorbeeld de energietransitie, maar kan niet zonder dat ook de mens zelf verandert. Door zich te bekeren tot een spirituele houding waarin we de aarde weer zien als een geschenk waarvoor we dankbaar mogen zijn, dat we moeten waarderen en koesteren. Dat we de relatie met de schepping herstellen. Dat we ons realiseren dat alles met alles samenhangt. Dat we als mens een zekere verantwoordelijkheid hebben naar onze medeschepselen, omdat het onze broeders en zusters zijn, en ook zij een rol spelen in de zorg voor het gemeenschappelijk huis. Dat kan vorm krijgen in een integrale ecologie. Richt je op het bonum commune, het algemeen welzijn, zegt de paus, en niet op eigen belang. We mogen ons als mens, en met name als rijk westers mens, best wat bescheidener opstellen in het grote geheel.

Ecomodernisme

Marc Crok, zette daar de ideeën van het Ecomodernisme, het nieuwe denken over groen en groei, tegenover. Het ecomodernisme erkent wel dat het klimaat verandert en dat de mens daarin een rol speelt. Maar hoe groot die rol is, is onzeker en waarschijnlijk veel kleiner dan organisaties als het IPCC (International Panel Climate Change van de VN) en het WNF (Wereld Natuur Fonds) verkondigen. Ook is het volgens de ecomodernisten geen vijf voor twaalf en zijn ze van mening dat de klimaatverandering niet zo’n groot probleem is. De opwarming gaat langzaam en de stijging van de zeespiegel ook. Daar kunnen we mee dealen is de boodschap van Crok, in ieder geval in Nederland voor de komende 100 tot 150 jaar. Hij sluit zich dan ook niet aan bij de alarmistische scenario’s van het IPCC, dat we afstevenen op een afgrond. De paus doet dit wel in zijn nieuwe klimaatbrief, Laudate Deum, spreekt hij van een naderend breekpunt.

Bron: http://www.forbes.com Op de horizontale as staat de tijd. Op de verticale as kan van alles staan, opbrengst per ha, CO2 uitstoot, temperatuur, aantal mensen op aarde enz.

Crok overspoelde de toehoorders met goed nieuws. De armoede in de wereld is drastisch afgenomen, de opbrengsten van tarwe zijn enorm gestegen, de welvaart is wereldwijd toegenomen, de wereldbevolking is toegenomen, en dat komt allemaal door het gebruik van fossiele brandstoffen, want alle grafiekjes lieten een curve zien met dezelfde vorm. U weet wel, die curve die de vorm heeft van een hockeystick. En ja, ook de curve van de uitstoot van CO2 en de temperatuur van de afgelopen twee eeuwen vertonen hebben die vorm. Maar, relativeert Crok, wisselingen in CO2 gehalte in de atmosfeer en in temperatuur zijn al net zo oud als de aarde zelf. Dus daar hoeven we ons niet druk om te maken. Hij was zo overdonderend en snel, dat ik geen tijd had om te bedenken of alles wat hij vertelde wel logisch was. Maar ook al bestaat er een wiskundige correlatie tussen twee zaken, dat betekent niet dat dat altijd gaat om oorzaak en gevolg. Het verhaal sprak veel mensen wel aan. Voordat de dialoog begon werd Crok door mensen uit het publiek bedankt voor zijn bemoedigende verhaal en boodschap.

Laat je niet bang maken. We zijn in staat om met techniek en een goed functionerende overheid, die het bedrijfsleven regels op legt, de problemen aan te pakken. Kijk bijvoorbeeld naar de milieuproblemen. Die hebben we niet meer in Nederland, stelt hij. Het water en de lucht zijn weer schoon, en in vergelijking met India en Afrika zwerft er maar weinig afval rond.

Wat niet verteld werd

Ik kan toch niet met zijn ideeën meegaan. Over dat ‘schone’ water heb ik recent heel andere berichten gelezen, namelijk dat bijna al het oppervlakte water in Nederland niet voldoet aan de Europese richtlijnen. Waar het mij echter om gaat is dat Crok niet vertelt dat al die vervuiling in eerste instantie is veroorzaakt door het toepassen van technologie. Auto’s, vliegtuigen, energieopwekking, pesticiden- en kunstmestgebruik in de landbouw, chemische industrie enzovoort. Er is dus steeds weer nieuwe techniek nodig om de negatieve gevolgen van eerdere technieken te niet te doen. Een mooi verdienmodel.

Toegegeven, de techniek heeft veel welvaart gebracht, maar niet voor iedereen, en er is ook veel kapot gegaan. Sengers voegde nog toe dat al deze nadelige effecten ook niet worden berekend in de prijs. Ze worden afgewenteld op de gemeenschap (belastingbetaler), op de natuur of de toekomst. Die erkenning mis ik in het verhaal van de ecomodernisten. Ze leggen teveel nadruk op de positieve effecten van nieuwe technologische ontwikkelingen en bagatelliseren de nadelen.

Groei in welvaart moet mogelijk zijn

De onvermijdelijke vraag van wat er gebeurt als de mensen in Afrika op het zelfde welvaartsniveau gaan leven als wij, werd ook deze keer gesteld. Crok noemde het moreel verwerpelijk als wij, de rijke landen, de arme landen de ontwikkeling die wij dankzij de fossiele brandstoffen hebben doorgemaakt zouden onthouden. Ze vragen om fossiele brandstoffen, geef ze die dan ook, zegt hij. Het zou inderdaad hypocriet zijn om Afrikaanse landen een welvaartstoename te onthouden. Maar zijn daar fossiele brandstoffen voor nodig of gaat het om energie? Is het niet logischer om de fossiele fase over te slaan en direct de nieuwste technieken toe te passen op gebied van wind- en zonne-energie, ook al zitten daar ook nadelen aan. Die hebben denk ik een kleinere invloed op het ecosysteem Aarde en dus op de leefbaarheid voor mens, plant en dier op de planeet, dan de toename van CO2 in de atmosfeer. Daarom zie ik meer in de benadering van paus Franciscus.

‘Bij het ontwikkelen van schone energie moeten zij (de arme landen) kunnen rekenen op hulp van de landen die zeer gegroeid zijn ten koste van de huidige vervuiling van de planeet. De kosten zouden laag zijn in vergelijking met het risico van klimaatverandering. In elk geval is het vóór alles een ethische beslissing, gebaseerd op de solidariteit van alle volken.’ (LS172) En solidariteit moeten we ook tonen door hier in het rijke westen ons uiterste best te doen om minder energie te gaan gebruiken, zodat we ruimte creëren voor de ontwikkelingslanden om te groeien in het welvaartsniveau.

Over de sprekers:

Erik Sengers is hoogleraar geestelijke verzorging in de krijgsmacht aan de universiteit van Tilburg. Hij is tevens bestuurslid van het Centrum voor de sociale leer van de kerk en heeft veel geschreven over economie en sociale leer.

Marcel Crok studeerde fysische chemie in Leiden en werkt sindsdien als wetenschapsjournalist. Hij is mede-auteur van het boek Ecomodernisme, het nieuwe denken over groen en groei uit 2017 en auteur van het boek De staat van het klimaat. Hij is tevens oprichter van Stichting Climate Intelligence (Clintel).