“Ik ben hier om te spreken namens alle toekomstige generaties. Ik ben hier om te spreken namens de kinderen die honger lijden in de wereld, maar wier roep niet wordt gehoord. Ik ben hier om te spreken namens de talloze dieren die overal op de planeet doodgaan, omdat ze nergens meer naartoe kunnen. Ik ben bang om de zon in te gaan wegens de gaten in de ozonlaag. Ik ben bang om de lucht in te ademen, omdat ik niet weet wat voor chemicaliën erin zitten” Lees verder
behoeden
De groene kerken bloeien en groeien
Zaterdag 10 oktober ben ik naar alweer de vierde Groene kerkendag geweest. Ik was er niet alleen. Meer dan 150 mensen uit het hele land waren naar Houten gekomen voor ontmoeting en inspiratie. Uit de interactieve opening door dagvoorzitter Niels de Zwart bleek dat ongeveer de helft van de aanwezigen voor het eerst deelnam. Er ontstond daardoor een prachtige dynamiek tussen ‘de oude rotten in het vak’ en de ‘nieuwkomers’.
In de liturgische opening met Roland Putman en Otto Sondorp was ‘hoop’ het kernwoord.
“Vandaag is er een klein groen begin van hoop. Het mag ook klein beginnen.”
Met het vertrouwen dat het zal groeien net als het mosterdzaadje dat uitgroeide tot een grote struik, waar de vogels van de hemel in de takken kwamen nestelen.
De deelnemers konden volop inspiratie halen uit de verhalen van verschillende mensen die vertelden wat ze bij hun in de kerk doen, en dat ging verder dan zonnepanelen op het dak en het schenken van fair trade koffie. De Doopsgezinden in Aalsmeer gebruiken een aanstekelijke formule met in ieder jaargetijde een gezamenlijke activiteit: een groene viering in het voorjaar, een fietstocht langs ‘groene’ of juist ‘niet groene’ plekken in de zomer, 
een duurzame maaltijd en markt van streekproducten in het najaar en in de winter een gemeenschapsavond waarbij meestal een iemand wordt uitgenodigd die een interessant verhaal kan vertellen rondom geloof en duurzaamheid. De jongeren lopen mee met de climate miles van Urgenda. U kunt ook meelopen of kiezen voor de klimaatloop.
Het gevarieerde aanbod van de workshops maakte de keus wel moeilijk. Inspiratie en informatie, actie en bezinning, het kwam allemaal aan de orde in de vorm van een scheppingswandeling, een workshop over de Joodse spijswetten, over duurzaamheid in de islam, over de encycliek Laudato Si van paus Franciscus, of over de rol van geld, van de voorganger of van jongeren in de groene (wijk-)gemeente.
Het was een stralende dag en een hele dag binnen is ook maar binnen. De keuze voor de scheppingswandeling was dan ook snel gemaakt. Lisette van der Wel leidde ons tijdens de wandeling door het mysterie van het ontstaan van het heelal en de aarde met al het leven. In haar verhaal liet ze zien dat, om te overleven als de omstandigheden veranderden, er steeds meer samenwerking kwam. Eerst tussen elementen, daarna binnen cellen, tussen cellen, binnen organismen en tussen organismen. Dit ging gepaard met een toename van complexiteit, maar ook met een toename van zorg. De dino’s waren de eerste dieren met ouderlijke zorg voor hun jongen. Affectie, empathie en zorg, zijn kwaliteiten die langzamerhand zijn ontstaan en dus niet eigen zijn aan de mens. Maar ze zijn wel onmisbaar voor ons menselijke bestaan. De climax van deze kwaliteiten is misschien wel eigen aan de mens; liefde. Maar ook daar staan we niet alleen in want de allesomvattende liefde komt van God. En die liefde klinkt door het hele verhaal heen.
In de workshop rondom Laudato Si hebben we het gebed voor de aarde gelezen met de methode van Lectio Divina. Bij deze methode wordt de tekst drie keer gelezen. Elke keer met een andere ‘opdracht’. Welke zin of welk woord raakt je? Wat is voor jou de boodschap? Wat ga je hiermee doen? In stilte hebben we deze vragen overdacht en uitgewisseld met elkaar. Ik had al eerder van deze methode gehoord, maar het nog nooit toegepast. Het was een verrijkende ervaring.
Een andere manier om in een korte tijd de kernboodschap van de encycliek ‘Laudato Si’ te horen is te kijken naar het filmpje dat onze Vlaamse buren maakten. Het is te vinden op www.nieuw.kerknet.be.
Het was een geweldige mooie en inspirerende dag. We somberen weleens over leeglopende kerken, kerkelijk bureaucratie, misstanden in de kerk en een tegenvallend overheidsbeleid op het gebied van duurzaamheid, maar hier in Houten kregen we een geweldige opkikker. Er kwamen dit jaar 23 nieuwe groene kerken bij. De beweging van de Groene Kerken bloeit en groeit! Bent u er volgend jaar ook bij?
Klimaatloop
Kerken op weg naar een rechtvaardig klimaatbeleid
Begin december komen wereldleiders naar Parijs om een nieuw klimaatverdrag te ondertekenen. Daarom trekken dit najaar over de hele wereld mensen naar Parijs om hun stem te laten horen. Ook de Nederlandse kerken gaan op weg naar een rechtvaardig klimaatbeleid en organiseren hiertoe de ‘klimaatloop’. Hiermee dragen ze hun zorg uit over de klimaatverandering, maar ook de hoop op goede afspraken. Zo dagen zij de klimaatonderhandelaars uit om moed te tonen. De moed om de gebaande paden te verlaten en een eerlijke, duurzame weg in te slaan; een weg die leidt tot een eerlijk en effectief klimaatbeleid.
Licht, een teken van hoop.
Klimaatverandering raakt ons allemaal en zeker ook de kerk, omdat het een zaak is van levensovertuiging, van geloven. Dat maakt Paus Franciscus ook duidelijk in zijn encycliek Laudato Si, die afgelopen juni is verschenen. Alle reden dus voor kerken en gelovigen om de barricaden op te gaan voor het klimaat. We kennen Parijs als de lichtstad en het licht is een teken van hoop. In dat licht gaan de mensen op weg. Loop mee en maak 2015 het jaar van de hoop!
In Nederland zijn er verschillende etappes te lopen. Er wordt niet alleen gewandeld, maar er is ook tijd van rust en bezinning. Wilt u weten waar en wanneer er gelopen wordt? Kijk dan op www.klimaatloop.nl.
Zaterdag 24 oktober wordt er in de stad Utrecht gewandeld van kerk naar kerk, het zogenaamde kerkenkruis. In elke kerk wordt een ander aspect van de klimaatverandering voor het voetlicht gebracht. Het belooft een inspirerende dag te worden met o.a. muziek, bezinning en bijdragen van bisschop de Korte, aartsbisschop Vercammen (Oud katholieken) en nog veel meer mensen. Het volledige programma van deze dag vindt u ook op de website van de klimaatloop.
Groene overwegingen
Op een Amerikaanse website las ik dat een dominee zei dat één op de drie preken of overwegingen over klimaatverandering zou moeten gaan, “want anders gaat het over vijftien jaar elke week over droefenis.”
Het zou mooi zijn als de kerkgangers op de zondagen regelmatig worden opgeroepen zorg te dragen voor het milieu en de medemens. Ik heb al vaker geschreven dat de pausen Johannes Paulus II en Benedictus XVI herhaaldelijk aandacht vroegen voor de zorg van het milieu. Paus Franciscus treedt wat dit betreft in hun voetsporen met onder andere de encycliek over menselijke ecologie – mondiale ongelijkheid en de vernietiging van het milieu zijn aan elkaar gerelateerd – die later dit jaar zal verschijnen.. Begin maart nam kardinaal Peter Turkson, voorzitter van de pauselijke raad voor gerechtigheid en vrede, hier alvast een voorschot op met de Trocaire Vastenlezing. Trocaire is de Vastenaktie van Ierland. Turkson schetst in zijn lezing de vier beginselen in het denken over integrale ecologie van paus Franciscus.
1. De oproep om behoeders (beschermers) te zijn is integraal en alles omvattend.
2. Zorg voor de schepping is een deugd in zichzelf.
3. We moeten zorgen voor wat we liefhebben en vereren.
4. De oproep tot dialoog en een nieuwe mondiale solidariteit.
Het is een erg goede lezing en een geweldige inspiratiebron voor voorgangers om die integrale ecologie een plek te geven in hun overwegingen. Ik zou zeggen, voorgangers verenig u, jong en oud, prof of ‘leek’, christen of moslim, en ga de uitdaging aan. Kerk en Milieu wil hier graag bij helpen en roept dan ook alle voorgangers op om hun groene overwegingen met elkaar te delen om elkaar te inspireren. Kerk en Milieu stelt haar website hiervoor beschikbaar. Heeft u een groene overweging stuur deze dan naar de redactie (contact@kerkenmilieu.nl) van de website van Kerk en Milieu sturen.
Is het rentmeesterschap nog toereikend? (6)
Natuurmysticus
Om de serie compleet te maken noem ik ook nog de zesde grondhouding; die van de (natuur)mysticus. Bij deze grondhouding is er geen scheiding meer tussen mens en natuur. Ze zijn samen één. De mens zal niet meer van de natuur nemen dan kan, omdat hij aanvoelt hoeveel hij kan nemen en wat hij moet laten. De Westerse mens is dit bewustzijn grotendeels verloren. We zien het nog bij de Indianen, Aboriginals, andere natuurvolken en niet-Westerse culturen. Zo vertelde Vandana Shiva dat ze in de Hindi-klas als eerste les leerde dat mensen lid zijn van de familie Aarde. De meeste niet-Westerse culturen, zegt ze, zijn gebaseerd op de democratie van-al-het-leven. Rabindranath Tagore, een Indiase dichter schreef dat de Indiase cultuur zich onderscheidt van andere culturen door de levensprincipes van de natuur te definiëren als de hoogste vorm van culturele evolutie. “De cultuur van het bos is als een krachtige brandstof voor de Indiase maatschappij. Haar cultuur, die uit het bos opbloeide, is beïnvloed door de diverse processen van vernieuwing van het leven die altijd spelen in het bos, variërend van soort tot soort, van seizoen tot seizoen, wisselend in aanblik, geluid en geur. Het éénmakende principe van leven in diversiteit, van democratisch pluralisme, is zo het principe van de Indiase beschaving geworden.” Door actief te zijn in de natuur groeit het contact met de natuurlijke biodiversiteit en de sociale diversiteit. Dat intense contact is niet alleen noodzakelijk om te overleven, maar het is ook bijzonder bevredigend. Het vertelt ons iets van de essentie van het leven, van ons eigen leven.
Bij de grondhouding van de mysticus past in strikte zin geen vorm van landbouw, het in cultuur brengen van de natuur is niet nodig. De mens is aangewezen op jagen en verzamelen om in zijn behoefte voor voedsel te voorzien. Een voorwaarde hierbij is dat de bevolkingsdichtheid en de beschikbare ruimte en biodiversiteit op elkaar zijn aangepast. Dat wil zeggen dat de bevolkingsdichtheid laag genoeg moet zijn en blijven. Inheemse volken hebben nog wel een vorm van landbouw waarbij het bos een onmisbare bijdrage levert aan de landbouw zelf en dus aan het levensonderhoud. Het bos houdt de grond en het water vast en het levert veevoer en bladcompost, maar ook vruchten, knollen en andere eetbare producten.
In de dichtbevolkte gebieden op Aarde, zoals bij ons in het Westen, is het niet meer mogelijk om terug te gaan naar een dergelijke bestaanswijze. Maar ik zie in de voedselproductie wel initiatieven die er aan raken. Het wildplukken komt weer steeds meer in (hierbij moeten we wel maat kunnen houden), er worden voedselbossen aangelegd met eetbare planten en struiken en bomen met eetbare vruchten. Misschien kun je permacultuur een vorm van landbouw noemen die aansluit bij de grondhouding van de mysticus. In de permacultuur wordt gewerkt vanuit harmonie met de natuur. Er wordt gedacht vanuit het ecosysteem; diversiteit, natuurlijke processen, kringlopen en multifunctionaliteit zijn een aantal kernbegrippen hierin. Er zijn geen echte akkers meer. De gewassen, inclusief vrucht- en notenbomen staan veel meer door elkaar, maar wel in een doordacht systeem. De dieren hebben naast een producerende rol ook een functionele rol. Je kunt permacultuur op kleine schaal toepassen bijvoorbeeld voor zelfvoorzienende woonvormen, maar er zijn ook al voorbeelden van grotere landbouwbedrijven in Amerika die op deze manier werken. 
Vandaag las is in de digitale nieuwsbrief duurzaam nieuws over permacultuur in Cuba. “Er worden duurzame menselijke nederzettingen gecreëerd, waarbij de ethiek van de zorg voor de Aarde, mensen en dieren in harmonie met de natuur gevolgd wordt”, zegt projectcoördinator Para. Inmiddels zijn meer dan duizend mensen op Cuba getraind als promotors van permacultuur. Deze mensen nemen een nieuwe levensstijl aan, dichter bij de natuur en met meer gevoel voor en kennis van die natuur. Op die manier ontstaat er een heilzame relatie met de omgeving.
De grondhouding van de natuurmysticus is denk ik wel een hele belangrijke voor onze samenleving. Voor het heil, heelheid en herstel van de Aarde hoop ik dat er in vele gelovigen en niet gelovigen nog een restje van de natuurmysticus over is of daar naar op zoek gaan. Dat we leren om niet alleen vanuit het nut voor de mens te denken en te doen, maar vanuit het geheel. Het voorbeeld van de opkomst van de permacultuur in Cuba is voor mij dan ook een hoopgevend bericht. Een groen lichtpuntje zal ik maar zeggen.
Bij de vorige aflevering eindigde ik al met mijn overtuiging dat de kerk het beeld van het rentmeesterschap los zou moeten laten en dat van de participant zou moeten omarmen. Vandaag zou ik daar een beetje natuurmysticus aan toe willen voegen. Want, ik heb het hierboven nog niet genoemd, de natuurmysticus ervaart in de natuur ook de aanwezigheid van God. Die ervaring, dat gevoel van verwondering en ontzag, draagt naar mijn idee bij aan een zorgende en helende houding voor de schepping.
Eerdere afleveringen in de serie:
Groen geloven 