Kerstmis, dromen van een gezonde Aarde

“Laat komen, Hij die komen zal, verlangend zien wij naar Hem uit.”

Verlangen. Deze acclamatie, uit een gezongen tafelgebed, verwoordt voor mij de essentie van de advent en kerstmis: verlangen, hoop en vertrouwen. “Verlangend zien wij naar Hem uit.”
Zien wij niet net zo verlangend uit naar een Aarde die weer gezond is, naar de heelheid van de gebroken schepping? Een verlangen dat ons ertoe drijft om de handen uit de mouwen te steken om ons ‘gemeenschappelijke huis’ te behoeden voor verder verval en te voorzien van nieuwe fundamenten, muren en een dak.

Hoop. Daarbij worden we geholpen door hoop. Hoop, die voorkomt dat we de moed laten zinken. Hoop is niet hetzelfde als optimisme, schrijft Vaclav Havel (voormalig President van Tsjechië en schrijver), evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Het is de zekerheid dat iets zinvol is, onafhankelijk van het resultaat.

Vertrouwen. In de acclamatie klinkt ook vertrouwen. “Hij die komen zal”, het wordt heel stellig gezegd. Wat zou het mooi zijn als wij ook dat vertrouwen kunnen hebben als het gaat om zorg voor de schepping. Als het gaat om de uitwerking van het akkoord van de klimaattop in Parijs. De regeringsleiders van bijna 200 landen spreken hun verlangen uit om de Aarde te redden. Dat is op zich hoopgevend. Maar gezien de reacties, inclusief mijn eigen reactie, ontbreekt het nog aan vertrouwen. Gaan de landen doen wat ze beloven? Is het genoeg? Maar ik blijf hopen dat het vertrouwen zal groeien.

kerststal plafond kerk basel

Geboren in een mensenkind. Laten we echter niet vergeten dat al heel veel mensen zich met hart en ziel inzetten voor een gezonde Aarde. En dat we daarbij een bondgenoot hebben: God zelf. Met kerstmis krijgt God een gezicht. Hij wordt geboren, in een mensenkind, als vluchteling, in een simpele stal. Daarmee laat Hij ten diepste zien dat het leven de moeite waard is en respect verdient. Ieder leven, van ieder mens, dier of plant. Maar het mag niet blijven bij de droom en de vreugde van het moment van de geboorte. Een heilige zei ooit: “Christus kan duizend keer geboren zijn in Bethlehem, maar alles is tevergeefs als Hij niet geboren wordt in mij!”

NaastenliefdeLaten we daarom met kerstmis weer stilstaan bij wat het betekent om Jezus geboren te laten worden in onszelf. Kerstmis is het feest dat laat zien dat we niet zonder elkaar kunnen. Het vraagt om oprechte naastenliefde. Als die naastenliefde een belangrijke rol krijgt bij het maken van onze eigen dagelijkse keuzes, maar ook bij de keuzes die landen moeten maken, dan zal de droom van een gezonde Aarde steeds meer werkelijkheid worden.

De groene kerken bloeien en groeien

logo groene kerk 1Zaterdag 10 oktober ben ik naar alweer de vierde Groene kerkendag geweest. Ik was er niet alleen. Meer dan 150 mensen uit het hele land waren naar Houten gekomen voor ontmoeting en inspiratie. Uit de interactieve opening door dagvoorzitter Niels de Zwart bleek dat ongeveer de helft van de aanwezigen voor het eerst deelnam. Er ontstond daardoor een prachtige dynamiek tussen ‘de oude rotten in het vak’ en de ‘nieuwkomers’.

In de liturgische opening met Roland Putman en Otto Sondorp was ‘hoop’ het kernwoord.

“Vandaag is er een klein groen begin van hoop. Het mag ook klein beginnen.”

Met het vertrouwen dat het zal groeien net als het mosterdzaadje dat uitgroeide tot een grote struik, waar de vogels van de hemel in de takken kwamen nestelen.

De deelnemers konden volop inspiratie halen uit de verhalen van verschillende mensen die vertelden wat ze bij hun in de kerk doen, en dat ging verder dan zonnepanelen op het dak en het schenken van fair trade koffie. De Doopsgezinden in Aalsmeer gebruiken een aanstekelijke formule met in ieder jaargetijde een gezamenlijke activiteit: een groene viering in het voorjaar, een fietstocht langs ‘groene’ of juist ‘niet groene’ plekken in de zomer, logo-klimaatloop1een duurzame maaltijd en markt van streekproducten in het najaar en in de winter een gemeenschapsavond waarbij meestal een iemand wordt uitgenodigd die een interessant verhaal kan vertellen rondom geloof en duurzaamheid. De jongeren lopen mee met de climate miles van Urgenda. U kunt ook meelopen of kiezen voor de klimaatloop.

Het gevarieerde aanbod van de workshops maakte de keus wel moeilijk. Inspiratie en informatie, actie en bezinning, het kwam allemaal aan de orde in de vorm van een scheppingswandeling, een workshop over de Joodse spijswetten, over duurzaamheid in de islam, over de encycliek Laudato Si van paus Franciscus, of over de rol van geld, van de voorganger of van jongeren in de groene (wijk-)gemeente.

Het was een stralende dag en een hele dag binnen is ook maar binnen. De keuze voor de scheppingswandeling was dan ook snel gemaakt. Lisette van der Wel leidde ons tijdens de wandeling door het mysterie van het ontstaan van het heelal en de aarde met al het leven. In haar verhaal liet ze zien dat, om te overleven als de omstandigheden veranderden, er steeds meer samenwerking kwam. Eerst tussen elementen, daarna binnen cellen, tussen cellen, binnen organismen en tussen organismen. Dit ging gepaard met een toename van complexiteit, maar ook met een toename van zorg. De dino’s waren de eerste dieren met ouderlijke zorg voor hun jongen. Affectie, empathie en zorg, zijn kwaliteiten die langzamerhand zijn ontstaan en dus niet eigen zijn aan de mens. Maar ze zijn wel onmisbaar voor ons menselijke bestaan. De climax van deze kwaliteiten is misschien wel eigen aan de mens; liefde. Maar ook daar staan we niet alleen in want de allesomvattende liefde komt van God. En die liefde klinkt door het hele verhaal heen.

scheppingswandeling met Lisette van der Wel

In de workshop rondom Laudato Si hebben we het gebed voor de aarde gelezen met de methode van Lectio Divina. Bij deze methode wordt de tekst drie keer gelezen. Elke keer met een andere ‘opdracht’. Welke zin of welk woord raakt je? Wat is voor jou de boodschap? Wat ga je hiermee doen? In stilte hebben we deze vragen overdacht en uitgewisseld met elkaar. Ik had al eerder van deze methode gehoord, maar het nog nooit toegepast. Het was een verrijkende ervaring.

Een andere manier om in een korte tijd de kernboodschap van de encycliek ‘Laudato Si’ te horen is te kijken naar het filmpje dat onze Vlaamse buren maakten. Het is te vinden op www.nieuw.kerknet.be.

Het was een geweldige mooie en inspirerende dag. We somberen weleens over leeglopende kerken, kerkelijk bureaucratie, misstanden in de kerk en een tegenvallend overheidsbeleid op het gebied van duurzaamheid, maar hier in Houten kregen we een geweldige opkikker. Er kwamen dit jaar 23 nieuwe groene kerken bij. De beweging van de Groene Kerken bloeit en groeit! Bent u er volgend jaar ook bij?

Verbinding

paus congres amerika foto nrc

Paus Franciscus spreekt het Amerikaans Congres toe. Foto nrc

Hij is al lang weer terug in Rome, maar toch wilde ik nog even terugblikken naar het bezoek van paus Franciscus in Amerika. Hij sprak niet alleen in een bijeenkomst van de VN (wat vorige pausen ook deden), maar ook bij het Congres. Nog nooit sprak een religieus leider het Congres toe. Hier werd dus geschiedenis geschreven. Natuurlijk was niet iedereen gecharmeerd van het feit dat de paus zich op het politieke en economische speelveld laat gelden. Maar de kracht van deze paus is nu net dat hij economie en ecologie met elkaar in verband brengt. De aftakeling van het milieu, de economische ongelijkheid en het menselijk en maatschappelijke verval kunnen niet los van elkaar worden gezien.

De paus gebruikt de katholieke sociale leer van de kerk om die verbinding duidelijk te maken. Wat de paus doet is dat hij de katholieke leer over armoede, mededogen en barmhartigheid rechtstreeks toepast op het economisch beleid dat armoede veroorzaakt. Directe armoede door uitbuiting en misbruik van mensen. Maar ook indirecte armoede door de gevolgen van het overmatig gebruik van fossiele brandstoffen, uitputting van levensbronnen, het verlies van biodiversiteit en vervuiling van de leefomgeving. De paus schroomt niet om ons er telkens weer op te wijzen dat het de meest kwetsbaren zijn die het meest van al getroffen worden door de ongelijkheid en de gevolgen van de klimaatverandering.

open deurJe zou zo denken dat dit verhaal zo langzamerhand een open deur moet zijn. Maar blijkbaar staat de deur voor veel mensen nog maar op een klein kiertje. We weten het misschien allemaal wel, maar om die wetenschap om te zetten in daden, daar ontbreekt het ons, de mensheid, nog aan. We vertonen vluchtgedrag om maar niet onze levensstijl te hoeven te veranderen. We willen in onze comfortzone blijven. Maar de paus schopt zo nu en dan eens flink tegen die deur om ons uit die comfortzone te halen en ons te wijzen op onze christelijk moraliteit. Als de paus spreekt over ongelijkheid, armoede, milieu, oorlog en economie geeft hij ons een morele leidraad.

Die morele leidraad ontleent hij niet alleen aan de sociale leer van de kerk, maar ook aan de levensinstelling van Franciscus van Assisi. Voor Franciscus was ieder schepsel een broeder of een zuster, met hem verbonden door banden van genegenheid. Daarom voelde hij zich geroepen zorg te dragen voor alles wat bestaat. Paus Franciscus schrijft in zijn encycliek Laudato Si: “Als wij zonder deze openheid voor de verbazing en de verwondering de natuur en het milieu benaderen, als wij niet meer de taal spreken van broederschap en schoonheid in onze relatie met de wereld, zullen onze gedragingen díe zijn van een overheerser, van een consument of van een pure uitbuiter van de natuurlijke bronnen, die niet in staat is paal en perk te stellen aan zijn directe belangen. Omgekeerd zullen soberheid en zorg spontaan ontstaan, als wij ons innerlijk verbonden voelen met alles wat bestaat.”

Daar ligt dus onze opdracht: Ons innerlijk verbonden voelen met alles wat bestaat.

Water als zegen

tegel doop JordaanIn de bijbel staan veel mooie verhalen over water als ‘zegen’. Water heeft in de kerk een grote symbolische waarde. Ik denk aan de doop, het dompelen van de paaskaars in wijwater en de hernieuwing van de doop met Pasen, het besprenkelen met wijwater van de kist van een overledene. Water wast schoon, water verbindt, water schenkt levenskracht. Water, een gave van God aan de wereld. Ik leg de teksten ter overdenking voor u neer. Wat betekent water voor u?

Johannes doopte in de woestijn en verkondigde een doop van bekering tot vergeving van zonden. Heel Judea en alle inwoners van Jeruzalem liepen naar hem uit. Ze lieten zich door hem dopen in de rivier de Jordaan, en bekenden openlijk hun zonden (Marcus 1, 4-5).

boom aan waterToen bracht hij mij terug naar de ingang van de tempel. Daar zag ik onder de drempel water opwellen en in oostelijke richting stromen….Toen vroeg hij: “Hebt u dat gezien mensenkind? De rivier brengt leven overal waar hij stroomt, het wemelt er van de dieren. De zee zit vol vis, want de rivier die erin uitmondt, maakt het water gezond. Overal waar hij stroomt is volop leven. Aan beide oevers van de rivier groeien allerlei vruchtbomen; hun bladeren verdorren niet en ze zijn nooit zonder vruchten. Elke maand dragen ze vruchten, omdat het water dat ze voedt uit het heiligdom komt. De vruchten zijn eetbaar en de bladeren hebben geneeskracht (delen uit Ezechiël 47, 1, 6, 9, 12).

Gelukkig de mens die de vreugde beleeft aan de wet van de Heer. Hij is als een boom geworteld aan stromend water, die elk seizoen opnieuw vruchten draagt, nooit zullen zijn bladeren verdorren (uit Psalm 1).

Op de website van de derde kerk vond ik een heel mooi gebed uit Thailand dat ik graag met u wil delen.

IK WIL ALS HET WATER ZIJN

Ik wil als het water zijn,
dat in de rivieren klatert,
en door het oerwoud stroomt,
dat velden vruchtbaar maakt
en overal leven brengt.

Ik wil als het water zijn,
dat alles wat vies is, wast,
dat iedere mens, hoe die ook heet
en heling en bevrijding zoekt,
weer hoop op toekomst geeft.

DSCN0210Ik wil als het water zijn,
dat alle boten draagt,
vol mensen en hun lasten,
om voor hen allemaal
hun lasten te verlichten.

Ik wil als het water zijn,
de bron van alle leven,
dat alle mensen samenbrengt,
om samen, overal vandaan,
het lief en leed te delen.

God, ik wil als het water zijn,
dat in uw richting stroomt,
om in de wereld, overal,
uw opdracht waar te maken:
meer mens te zijn voor iedereen.

Water als bedreiging

In de aanloop naar het nieuwe project Oeganda van de Vastenactie schrijf ik een serie met het thema water. (Gebrek aan) water speelt een cruciale rol in het dagelijks leven van de gemeenschap in Oeganda die de actie zal gaan steunen. Dit is de derde aflevering in deze serie.

Noach

Water is van levensbelang maar kan ook bedreigend zijn. We kennen allemaal het verhaal van de zondvloed en Noach. God zette de Aarde onder water omdat Hij zag hoe bedorven de Aarde was, want alle mensen op de Aarde waren het verkeerde pad ingeslagen (Gen 5, 12). Met Noach en zijn familie en met alle dieren in de ark wilde God weer met een schone lei beginnen. Lees verder