Het is lente!! Het speenkruid straalt ons als zonnetjes tegemoet, de bomen (sommigen althans) dragen een lichtgroen waas, de vogels zingen hun lied. Hoe heerlijk is het om daar naar te luisteren, ’s ochtends in bed als je je nog een keertje mag omdraaien. Wat zingen ze elkaar toe? Zingen ze hun vreugde om het nieuwe jaargetijde? Loven ze hun Schepper? Delen ze de geheimenissen van het leven? Genietend luisterend deel ik vol verwondering en dankbaarheid mee in het mysterie van het bestaan. Maar stel dat het stil zou zijn in de lente. Stel dat die tot zwijgen wordt gebracht?

Wake-up call

Silent Spring, het bekende boek van Rachel Carson uit 1962 sloeg in als een bom. Het was een wake-up call aan de wereld. Mensen wordt wakker!! Zie wat al die bestrijdingsmiddelen doen met het leven. Het water, de lucht, de bodem worden vergiftigd, insecten, vogels, planten en dieren sterven. De lente wordt stil….
Morgen is het 59 jaar geleden dat Rachel Carson overleed, twee jaar nadat Silent Spring uit kwam. 1964 het jaar waarin ik geboren werd. Dat doet wat met mij, heb ik gemerkt. Ik herken ook haar passie en pijn.

‘Waar we mee te maken hebben is niet een incidentele dosis vergif die per ongeluk in een voedselproduct terecht is gekomen, maar een aanhoudende en voortdurende vergiftiging van de hele menselijke omgeving.’

Carson riep op om minder of geen chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken, die veel meer doden dan alleen de plagen waartegen ze bedoeld zijn. Hiermee stond ze aan de wieg van de milieubeweging. Het is buitengewoon frustrerend dat die milieubeweging nu nog steeds hetzelfde moet eisen van de huidige overheden, op wereldniveau, op Europees niveau en op landelijk niveau. Nog steeds worden er op grote schaal bestrijdingsmiddelen gebruikt.

Gedreven door boosheid en schoonheid

Wat mij vooral aanspreekt in Carson is dat zij bij het beschouwen van de natuurlijke werkelijkheid naast een wetenschappelijke benadering, ruimte liet voor verwondering en mystiek. De wetenschap kan, volgens haar, niet de hele werkelijkheid bevatten, verstaan, begrijpen. Hieruit spreekt haar innerlijke motivatie en moraliteit. Ze was zowel door boosheid en schoonheid gedreven om Silent Spring te schrijven. Ze hoopte daarmee werkelijks iets teweeg te brengen. ‘Zij vond het nodig de ogen van velen wijd te openen voor de gevaren die de mensheid bedreigen,’ schreef Trouw in 1963 toen de Nederlandse vertaling uitkwam; Dode Lente.

Ervaring van gemis

Carson was niet gelukkig met deze vertaling: ‘De bestrijdingsmiddelen hebben weliswaar een dodelijk effect, maar wat de mensen te wachten staat kan beter getypeerd worden als een Stille Lente. Zij zullen immers het gezang van de vogels niet meer horen. Menselijke zintuigen zullen deze levenstekens niet meer opvangen. Dat betekent een ervaring van gemis en een besef van verlies. Juist in de lente als het nieuwe leven wordt verwacht, verschijnt het niet. Het wordt stil rondom ons.’ De stilte, het gemis, het besef van verlies, landschapspijn, daar gaat het om. Dat maakt ons gevoelig om achter de harde feiten te kijken.

Humility

Carson ging die harde feiten niet uit de weg. Ze onderbouwen haar verhaal en getuigen van gedegen onderzoek. Bovendien durfde ze de chemiebedrijven aan te spreken, dat ze gingen voor eigen gewin ten koste van het leven. Maar eigenlijk doet ze een appél aan alle mensen om hun arrogantie opzij te zetten en zich van hun plaats op deze Aarde bewust te worden. We moeten weer humus worden, de houding van humility aanleren; bescheidenheid, nederigheid, dienen. Daarin ziet zij de oorsprong van onze humaniteit. Als wij als heersers hoogmoedig het leven op Aarde schade toebrengen worden we zelf minder mens. Zonder inkeer of toewending naar de Aarde zullen we het volgens Carson niet redden.

Al het werk van Carson is doortrokken van haar wens dat wij diep van binnen geraakt worden door de natuurlijke werkelijkheid die ons omringt. Ze hoopt op een levenshouding die de Aarde omarmt, die ‘ja’ zegt tegen het leven en het bestaan beantwoordt met liefde. Haar passie voor de Aarde spat in soms poëtische taal van iedere bladzijde. In haar ecologische visie op het bestaan kunnen we nieuwe mogelijkheden, en dus hoop, vinden om ons met de toekomst te verbinden. De mens is ingebed in de moederschoot Aarde en deint mee met de getijden.

De Vogels

Is het toeval? Na het schrijven van dit verhaal vond ik het onderstaande gedicht van Hans Andreus in mijn mailbox.

De Vogels

Vanmorgen werd ik wakker
van de vogels.

En ik dacht: waarvan werd ik wakker?
Van de Vogels.

Van het licht ook, maar
meer van de vogels.

Het licht zacht zingend
de vogels keihard

Medard Hilhorst schreef een heel mooi boek over het werk van Rachel Carson en wat het boek heeft betekend, nog steeds betekent voor de natuurbescherming. Voor deze blog heb ik dankbaar gebruikt gemaakt van zijn boek.
Medard Hilhorst, 2022. Rachel Carson op de bres voor de aarde. KNNV Uitgeverij

Rachel Carson, 1962. Silent Spring.

Foto’s: Pixabay