Ik volg de COP28 in Dubai niet op de voet. Het meeste wat ik ervan meekrijg lees ik in de krant (Trouw). Daar word ik eerlijk gezegd niet vrolijk van. Een voorzitter die stelt dat de wetenschap het niet nodig acht om met fossiele brandstoffen te stoppen, om de 1,5 graden uit het Parijsakkoord te halen. Veel gesteggel over geld; mooi weer spelen met nieuwe fondsen waarin het om miljoenen gaat, terwijl het in 2015 toegezegde fonds van 100 miljard per jaar nooit gevuld is. Beloftes om de opwarming van de aarde terug te dringen zijn niet of onvoldoende waargemaakt. Nog steeds wordt er te eenzijdig ingezet op technologische oplossingen. Bovendien is voor veel landen het uitbannen van fossiele brandstoffen geen vanzelfsprekendheid, want fossiele brandstoffen zijn onmisbaar in hun huidige businessmodel, dat gebaseerd is op winst. Zolang dat niet verandert….
Er lijkt geen aandacht te zijn voor een cultuuromslag. Die is wel nodig als we werkelijk grote stappen willen maken. Maar er gloort licht. Organisaties, vaak met een religieuze achtergrond, zijn ook aanwezig op de top en sturen wel aan op een culture verandering.

Anders kijken

De Wereldraad van Kerken is al vanaf het begin betrokken bij de jaarlijkse klimaattoppen. Dit jaar is er voor het eerst een Faith Pavilion – een ontmoetingsplek speciaal voor de religieuze organisaties. Hier wordt bijvoorbeeld gesproken over de rol van religie in de klimaatdiscussie en klimaatactie. Een rol die zo langzamerhand gezien en gewaardeerd wordt. Wat kan religie inbrengen in het klimaatdebat? Het belangrijkste is denk ik een andere manier van naar de wereld kijken. Dat de aarde niet van ons is, maar van God. Dat de aarde niet een vanzelfsprekendheid is, maar een gave als teken van Gods liefde. En ook al geloof je niet in God, dan nog spreekt het beeld van de aarde als het gemeenschappelijk huis (Laudato si’) tot de verbeelding. Dat maakt inzichtelijk dat de aarde geen ding is dat we ongelimiteerd kunnen exploiteren en manipuleren. Dat doen we nu echter wel. We voelen ons almachtig en denken dat de wereld maakbaar is.

Authentieke vervulling

Paus Franciscus voelt zich al vanaf het begin van zijn pontificaat verantwoordelijk om vanuit de katholieke kerk zijn stem te laten horen op de klimaattoppen, om daar een ander geluid te laten horen. Dit jaar kon hij zelf helaas, wegens gezondheidsredenen niet aanwezig zijn, maar zijn toespraak werd wel voorgelezen. Daarin zegt hij dat het klimaat ons nu terugroept.

“De drang om te produceren en te bezitten is een obsessie geworden, resulterend in een buitensporige hebzucht die het milieu tot voorwerp van ongebreidelde uitbuiting heeft gemaakt. Het op hol geslagen klimaat roept ons toe om deze illusie van almacht een halt toe te roepen. Laten we nogmaals, met nederigheid en moed, onze grenzen erkennen als de enige weg naar een leven van authentieke vervulling.”

Hier doemt een grote vraag op. Wat is ‘een leven van authentieke vervulling’? Hoe ziet dat er uit, hoe geef je dat vorm, hoe leef je dat? Hier ligt een rol voor religies. Zij kunnen een verbindende rol spelen. Religare betekent immers verbinden. Kerken kunnen mensen samenbrengen om na te denken over levensvragen. In wat voor wereld leven we en in wat voor wereld zou ik willen leven? Welke persoonlijke keuzes maak ik? Wat gun ik mijn (klein)kinderen? Wat verbindt ons en wat raakt mij? Het zijn geen nieuwe vragen. In feite zijn ze misschien wel zo oud als de mensheid. Maar elke tijd is anders, samenlevingen veranderen, en daarom moeten we ze steeds blijven stellen. Dan kunnen culturele veranderingen die nodig zijn ontstaan. Er zullen geen blijvende veranderingen zijn zonder culturele veranderingen, zonder rijping van levensstijlen en overtuigingen binnen de samenleving en die beginnen met een persoonlijke verandering.

Integrale ecologie

Met die persoonlijke en culturele veranderingen gaat het Laudato Si’-instituut voor integrale ecologie Radboud Universiteit zich mee bezighouden. Het instituut werd 1 december geopend. Onderzoeker Gerard Kuperus stelt dat we om een persoonlijke en culturele ommekeer te maken we op de eerste plaats de samenhang van alles met alles weer moeten zien te ontdekken.

‘Het is cruciaal dat we opnieuw oog krijgen voor de verbondenheid tussen de natuurlijke, culturele, economische, ethische en spirituele dimensies van het leven. Dát is integrale ecologie.’ (Volkskrant 1 dec 2023).

Eigenlijk zouden alle deelnemers van de top verplicht moeten zijn het Faith Pavilion te bezoeken en mee te doen met de gesprekken of een (interreligieuze) viering mee te maken. Want de weg naar een integrale ecologie gaat via het hart ‘wat we nodig hebben is een verandering van het hart’ (LS 218).

PS
Marijke van Duin is lid van de klimaatwerkgroep van de Wereldraad van Kerken en volgt de top op de voet. Ze schrijft daarover haar bevindingen in een blog te vinden op de website van de Raad van Kerken Nederland. Onder het kopje nieuws, voor de eerdere afleveringen ‘meer nieuws’ aanklikken.

Hier is meer informatie te vinden over het Laudato si’-instituut.

toespraak paus COP28