aarde

door

Een geschenk uit/aan* de hemel

logo studiedag“Wat heeft God met duurzaamheid van doen?” Rondom die vraag kwamen mensen vanuit allerlei christelijke richtingen 12 juni bij elkaar in Ede. Veel mensen binnen de kerk zijn heel actief met duurzaamheid bezig. Maar er is grote behoefte aan theologische onderbouwing hiervan. Daar ontbreekt het in Nederland nog aan, zei dagvoorzitter Martiene Vonk. De dag was dan ook bedoeld om deze theologische discussie op gang te brengen. De studiedag werd georganiseerd door het netwerk theologie en duurzaamheid, waar ik zelf ook deel van uit maak.

In de ochtend kwamen vier sprekers aan het woord.

Symbolische waarde

Kerk-den-ham-300x194Het plaatsen van zonnepanelen op een kerkdag lost het energieprobleem natuurlijk niet op. Het heeft vooral een symbolische waarde. Bert Altena, predikant te Assen en omstreken, vertelde dat het project ‘zonnepanelen’ verbindend werkt zowel binnen de Gemeente als naar de ‘buitenwereld’. Verbinding is voor Bert Altena een belangrijk thema. Dat blijkt ook uit de bouwstenen die hij aandraagt voor een theologie van duurzaamheid. De eerste bouwsteen is gerechtigheid, vooral richting de mensen in de ontwikkelingslanden die het minst bijdragen aan vervuiling en uitputting, maar wel de meeste gevolgen ondervinden. Een tweede notie is de actuele scheppingstheologie. De derde bouwsteen is een eucharistische leefwijze, een leefwijze die zich meer door communie dan door consumptie laat leiden.

Bidden

bidden voor het etenDe maaltijd is één en al ritueel en bidden is daar een onderdeel van. Liturgiste Marian Geurtsen vertelde over het gemeenschappelijke in de gebeden rondom voedsel en de maaltijd binnen verschillende religies: de zegen en de dankzegging. Het gebed kan ons bewust maken van wat we eten en wanneer. Het laat ons zien dat voedsel een gave is van God en geen vanzelfsprekendheid. Even stilstaan bij wat je eet, waar het vandaan komt en wie en wat er allemaal nodig is geweest om het op je bord te krijgen helpt misschien wel bij het bewuster omgaan met voedsel. Je zou verwachten dat mensen dan toch minder snel voedsel weggooien. Marian Geurtsen vertelde verder dat uit onderzoek is gebleken dat bidden voor het voedsel steeds meer verschuift naar bidden (danken) voor het samen delen van de maaltijd. Ze verbond dit niet met dankbaarheid voor sociale duurzaamheid, maar dat zit er natuurlijk wel in.

Leven van genade

Erik Borgman, hoogleraar publieke theologie aan de Universiteit van Tilburg, liet me eerst even steigeren. Hij zei dat als we, uit oogpunt van duurzaamheid, onze ecologische voetprint zo klein mogelijk maken dit zoiets is als een poging is om er voor te zorgen dat het lijkt alsof wij er nooit geweest zijn. Duurzaamheid die gebaseerd is op reductie van de ecologische voetafdruk heeft volgens hem weinig met geloof en theologie te maken. Ik ben het hier niet mee eens. We leven nu met zoveel mensen op deze Aarde dat het Bijbelse delen neerkomt op het verkleinen van je ecologische voetafdruk. Dat is niet net doen of we er niet geweest zijn. Ik hoop toch dat we belangrijkere dingen op Aarde nalaten dan alleen CO2. Maar daarna begon ik te begrijpen wat hij bedoelde.

mosterdzaadje boomHet koninkrijk van God lijkt onkruid. Maar het is dankzij dit onkruid dat er te wonen valt. Zo legt Erik Borgman, hoogleraar publieke theologie aan de Universiteit van Tilburg de parabel van het mosterdzaadje uit. “Het wonder van Gods schepping is, dat wij er een thuis vinden, dat wij er deel van uitmaken en ons zo ingebed weten.” We moeten af van het idee dat de wereld maakbaar is en met die gedachte het klimaatprobleem zouden kunnen oplossen, stelt Borgman. Hij pleit er voor dat kerken God niet als instrument gebruiken om mensen tot duurzaam gedrag te bewegen, maar dat zij verlangen naar duurzaamheid beschouwen als uitdrukking van het verlangen naar God. Dan komt duurzaamheid niet meer voort uit zorgelijkheid om het voortbestaan van de wereld, maar uit de wonderbaarlijke verbondenheid voor alles met alles. Het betekent leven van genade en de herhaaldelijke vreugdevolle ontdekking dat dit mogelijk is. En als we zo leven gaat onze voetprint dus ‘vanzelf’ omlaag.

Een God van alles

permacultuurcubaHoe kun je theologie zo bedrijven dat je recht doet aan God, aan de gelijkheid van mensen en aan de hele Aarde? Dat is de vraag die theologe Trees van Montfoort zichzelf stelt. Ze komt uit op een ecologische theologie waarin God een God van alles is en niet alleen van mensen, allen, zoals zo vaak gezegd wordt. Om hier recht aan te doen is er een perspectiefverandering nodig, zegt ze. Van Monfoort vindt hiervoor aanzetten in de ecofeministische theologie zoals: naastenliefde voor de hele schepping, de schepping als de gave van Gods eigen leven aan ons en ascese, vrijwillige zelfbeperking, als oefening in liefhebben zonder bezitsdrang. Ik weet nu door studie dat dit in de hedendaagse theologie nog best nieuwe inzichten zijn. Ik verbaas me daar elke keer weer over. Ik weet niet beter dan dat God een God voor alles, voor/van de hele schepping is. Dat zal deels door mijn opvoeding door twee biologen komen of misschien door mijn naïviteit.

Nog meer vragen

De verhalen en ook de workshops van de middag brachten een levendige discussie op gang. Hierin klonken ideeën en opvattingen vanuit allerlei invalshoeken; van kosmisch evolutionair tot christelijk belijdend, van diep theologisch tot meer praktisch. Dit schetste ook de verschillende soorten betrokkenheid bij het thema van de deelnemers. Zoals het de bedoeling was van de dag gingen we met meer vragen naar huis dan we gekomen waren. Hoe ver reikt onze verantwoordelijkheid in de relatie tot God? Wat is de verhouding tussen Gods hand en onze handen, die ook de handen van God zijn. Welke hand doet wat en hoeveel? Genoeg om mee aan de slag te gaan zou ik zeggen.

door

Klimaat-zaak van ons allemaal

DSCN1263De klimaatzaak die Urgenda aanspant tegen de Nederlandse Staat diende afgelopen dinsdag en was dus volop in het nieuws deze week. Als mede-eiser was ik erbij. Ik vind namelijk de het klimaat een zaak is die ons allemaal raakt en aangaat. Wij (Stichting Urgenda en de mede-eisers, bijna 900 verontruste burgers) zijn namelijk van mening dat de overheid te weinig doet om de CO2 uitstoot te verlagen om daarmee de opwarming van de Aarde een halt toe te roepen. De wetenschap is het er over eens dat we moeten voorkomen dat de Aarde meer dan 2 graden opwarmt t.o.v. 1950. Gaan we over die grens heen dan kunnen/zullen de gevolgen catastrofaal zijn. Dat willen we onze kinderen en kleinkinderen toch niet aandoen? Aangezien de Aarde sinds 1850 al 0,9 °C warmer is geworden zijn we al een aardig eind onderweg. De overheid erkent de ernst van de klimaatverandering. Haar inspanningen, en ook die van EU, om er wat aan te doen lopen echter niet in de pas met wat volgens de wetenschap nodig zou zijn, namelijk een reductie van de CO2-uitstoot van 40% in 2020 t.o.v. 1990. (Nederland denkt uit te komen op 14-17%). Wij vragen de rechter om de overheid te dwingen te doen wat nodig is om haar bevolking te beschermen tegen klimaatverandering.

quotekzreiniervandenbergHet was een hele belevenis. We verzamelden op de trappen voor de rechtbank waar we werden omgeven door veel fotografen en pers. Er werden actiebordjes met quotes van bekende en minder bekende Nederlanders uitgedeeld. Ik had de eer om de quote van Reinier van den Berg in de lucht te houden.

“Klimaatverandering, smeltende ijskappen, overstromingen en bosbranden. Daar heeft niemand recht op.”

Daarna stonden we geduldig met ons allen in de rij om door het detectiepoortje naar binnen te gaan. Tweehonderd mensen door één poortje, dat duurt dus wel even. De pleidooien heb ik gevolgd in een zaal met scherm. Het voordeel daarvan was dat je als publiek kunt reageren op wat er gezegd wordt. Je proeft dan de algemene bijval of verontwaardiging. Wat heel goed uit de pleidooien van de advocaten van Urgenda naar voren kwam was dat het niet alleen gaat om het percentage CO2-reductie dat in 2020, 2030 of 2050 (80-95%) bereikt moet zijn, maar juist ook om de weg er naar toe. CO2 hoopt zich namelijk op in de atmosfeer. Dus alles wat er bij komt blijft daar ook de komende 1000 jaar of langer. Elke dag uitstel om de reductie te verminderen draagt bij aan de toename van CO2 in de atmosfeer. Daarom moeten er juist nu grote reducties gerealiseerd worden. Daarmee is niet alleen de hele Aarde met al haar bewoners gediend, maar ook de overheid zelf. Nú grote reducties realiseren is op de lange termijn makkelijker en goedkoper dan het nog een paar jaar uitstellen. We hopen dat de rechter een moedige beslissing neemt. 24 juni zullen we het horen.

Meer nieuws op de website van Urgenda, Duurzaam Nieuws en nos.nl en RTL

door

Wil je meer, neem dan minder

boekje Vandana Shiva“Wil je meer, neem dan minder” is een uitspraak van Vandana Shiva die ze doet in het lezenswaardige boekje ‘De armoedige levensvisie van het rijke Westen’ Vandana Shiva is opgeleid als fysicus, maar ontwikkelde zich geleidelijk aan tot natuurwetenschapper en milieuactiviste. Door zich in te zetten voor de milieubeweging ontmoette ze levensgemeenschappen die haar de spiritualiteit van de natuur leerde ervaren.

In het genoemde boekje deelt Shiva haar zorgen over hoe, met name het rijke Westen, met de Aarde omgaat, door haar armoedige levensvisie. “Er zijn twee zaken waarvan we dachten dat ze overbodig waren, maar waarvan we nu moeten toegeven dat ze levensbelang zijn. Het eerste is het erkennen van het heilige. Het tweede het verwerpen van de scheiding tussen lichaam en geest.

Mij gaat het vandaag om dat heilige. Ik worstel altijd met het heilige. Maar Shiva legt het zo uit dat ik er wat mee kan. Het heilige erkennen betekent het erkennen van grenzen en deze niet overschrijden. Het heilige woud is het woud dat zegt: “Eet van mijn vruchten, maar kap mijn bomen niet”. De heilige rivier die zegt: “Vis voor je eigen behoeften, maar vervuil mijn water niet.”

“Grenzen stellen aan onze eigen gulzigheid”, zegt Shiva, “is ongetwijfeld een deel van de spiritualiteit die we nodig hebben”. Feestelijke beleving, het vieren van de overvloed die er is, is het aanvullende deel van spiritualiteit. Dus genieten van de vruchten uit het woud en daar dankbaar voor zijn. En weten, dat als je de boom laat staan, er volgend jaar weer vruchten zullen zijn.

door

Je bent stof

Gisteravond, aswoensdag, zijn we met het hele gezin ‘een askruisje gaan halen’. “Mens gedenk dat je stof bent en tot stof zult wederkeren.” Als kind vond ik dit maar vreemde woorden. Hoezo stof? Ik ben immers een mens van vlees en bloed, ik adem, ik leef! Nu vind ik het mooie woorden en doen ze me beseffen dat we lichamelijk, stoffelijk, fysiek met de Aarde verbonden zijn. adam adahmaDatzelfde lezen we in Genesis 2, 7: Toen boetseerde de Heer God de mens, uit stof dat Hij van de aarde nam, en Hij blies hem de levensadem in de neus: zo werd de mens een levend wezen. God noemde hem Adam. In het Hebreeuws komen de woorden voor mens = adam en grond = adamah van de zelfde stam adam dat rood betekent. Adamah is de rode aarde van Palestina en adam, de mens, die rood kleurt door zijn bloed. Zo zijn de mens en aarde in oorsprong en einde, in naam en toenaam, met elkaar verbonden. Mij maakt dit aan de ene kant nederig. We zijn slechts stof en moeten ons niet teveel verbeelden. Aan de andere kant versterkt het het gevoel van thuishoren op de Aarde.

Met aswoensdag is de vastentijd begonnen. Vasten is, je iets ontzeggen, je onthechten van de aardse dingen, je onthaasten, om vrij te worden van de tirannie van eigen behoeften die het zicht op God belemmeren, zoals Jean Jacques Suurmond van de week zo mooi schreef in zijn colomn in Trouw. DSCN0185Laten we in deze tijd dan iets kiezen wat ook goed is voor de Aarde. Vasten in een modern jasje zoals carbonvasten. Hoe? Door bijvoorbeeld de auto te laten staan en meer te gaan fietsen. Fietsen met aandacht voor de omgeving. Of je nu de boodschappen haalt of voor je plezier een rondje fietst. Met aandacht leven is al gebed, zegt de Franse filosofe Simone Weil. Aandacht verlegt onze blik namelijk naar iets of iemand buiten onszelf, waardoor we open worden voor het bestaan van God. Fietsen met aandacht en genieten van wat je ziet, voelt, hoort en ruikt is gebed. Fietsen is dus niet alleen carbonvasten het is ook je openstellen voor de stem van God.