15 januari 2015 door mtiemens

Is het rentmeesterschap nog toereikend? (6)

Natuurmysticus

Om de serie compleet te maken noem ik ook nog de zesde grondhouding; die van de (natuur)mysticus. Bij deze grondhouding is er geen scheiding meer tussen mens en natuur. Ze zijn samen één. De mens zal niet meer van de natuur nemen dan kan, omdat hij aanvoelt hoeveel hij kan nemen en wat hij moet laten. De Westerse mens is dit bewustzijn grotendeels verloren. We zien het nog bij de Indianen, Aboriginals, andere natuurvolken en niet-Westerse culturen. Zo vertelde Vandana Shiva dat ze in de Hindi-klas als eerste les leerde dat mensen lid zijn van de familie Aarde. De meeste niet-Westerse culturen, zegt ze, zijn gebaseerd op de democratie van-al-het-leven. Rabindranath Tagore, een Indiase dichter schreef dat de Indiase cultuur zich onderscheidt van andere culturen door de levensprincipes van de natuur te definiëren als de hoogste vorm van culturele evolutie. “De cultuur van het bos is als een krachtige brandstof voor de Indiase maatschappij. Haar cultuur, die uit het bos opbloeide, is beïnvloed door de diverse processen van vernieuwing van het leven die altijd spelen in het bos, variërend van soort tot soort, van seizoen tot seizoen, wisselend in aanblik, geluid en geur. Het éénmakende principe van leven in diversiteit, van democratisch pluralisme, is zo het principe van de Indiase beschaving geworden.” Door actief te zijn in de natuur groeit het contact met de natuurlijke biodiversiteit en de sociale diversiteit. Dat intense contact is niet alleen noodzakelijk om te overleven, maar het is ook bijzonder bevredigend. Het vertelt ons iets van de essentie van het leven, van ons eigen leven.

Bij de grondhouding van de mysticus past in strikte zin geen vorm van landbouw, het in cultuur brengen van de natuur is niet nodig. De mens is aangewezen op jagen en verzamelen om in zijn behoefte voor voedsel te voorzien. Een voorwaarde hierbij is dat de bevolkingsdichtheid en de beschikbare ruimte en biodiversiteit op elkaar zijn aangepast. Dat wil zeggen dat de bevolkingsdichtheid laag genoeg moet zijn en blijven. Inheemse volken hebben nog wel een vorm van landbouw waarbij het bos een onmisbare bijdrage levert aan de landbouw zelf en dus aan het levensonderhoud. Het bos houdt de grond en het water vast en het levert veevoer en bladcompost, maar ook vruchten, knollen en andere eetbare producten.

In de dichtbevolkte gebieden op Aarde, zoals bij ons in het Westen, is het niet meer mogelijk om terug te gaan naar een dergelijke bestaanswijze. Maar ik zie in de voedselproductie wel initiatieven die er aan raken. Het wildplukken komt weer steeds meer in (hierbij moeten we wel maat kunnen houden), er worden voedselbossen aangelegd met eetbare planten en struiken en bomen met eetbare vruchten. Misschien kun je permacultuur een vorm van landbouw noemen die aansluit bij de grondhouding van de mysticus. In de permacultuur wordt gewerkt vanuit harmonie met de natuur. Er wordt gedacht vanuit het ecosysteem; diversiteit, natuurlijke processen, kringlopen en multifunctionaliteit zijn een aantal kernbegrippen hierin. Er zijn geen echte akkers meer. De gewassen, inclusief vrucht- en notenbomen staan veel meer door elkaar, maar wel in een doordacht systeem. De dieren hebben naast een producerende rol ook een functionele rol. Je kunt permacultuur op kleine schaal toepassen bijvoorbeeld voor zelfvoorzienende woonvormen, maar er zijn ook al voorbeelden van grotere landbouwbedrijven in Amerika die op deze manier werken. Vandaag las is in de digitale nieuwsbrief duurzaam nieuws over permacultuur in Cuba. “Er worden duurzame menselijke nederzettingen gecreëerd, waarbij de ethiek van de zorg voor de Aarde, mensen en dieren in harmonie met de natuur gevolgd wordt”, zegt projectcoördinator Para. Inmiddels zijn meer dan duizend mensen op Cuba getraind als promotors van permacultuur. Deze mensen nemen een nieuwe levensstijl aan, dichter bij de natuur en met meer gevoel voor en kennis van die natuur. Op die manier ontstaat er een heilzame relatie met de omgeving.

De grondhouding van de natuurmysticus is denk ik wel een hele belangrijke voor onze samenleving. Voor het heil, heelheid en herstel van de Aarde hoop ik dat er in vele gelovigen en niet gelovigen nog een restje van de natuurmysticus over is of daar naar op zoek gaan. Dat we leren om niet alleen vanuit het nut voor de mens te denken en te doen, maar vanuit het geheel. Het voorbeeld van de opkomst van de permacultuur in Cuba is voor mij dan ook een hoopgevend bericht. Een groen lichtpuntje zal ik maar zeggen.

Bij de vorige aflevering eindigde ik al met mijn overtuiging dat de kerk het beeld van het rentmeesterschap los zou moeten laten en dat van de participant zou moeten omarmen. Vandaag zou ik daar een beetje natuurmysticus aan toe willen voegen. Want, ik heb het hierboven nog niet genoemd, de natuurmysticus ervaart in de natuur ook de aanwezigheid van God. Die ervaring, dat gevoel van verwondering en ontzag, draagt naar mijn idee bij aan een zorgende en helende houding voor de schepping.

Eerdere afleveringen in de serie:

8 januari 2015 door mtiemens

De zolder geïsoleerd

We zijn dit jaar goed begonnen en hebben ons eerste goede voornemen al waargemaakt. We hebben het dak van de zolder geïsoleerd. We waren er in de zomervakantie al mee begonnen. Helaas hebben we de klus toen niet af gekregen. Sindsdien stonden overal in huis grote pakken isolatiemateriaal. Heerlijk dat die nu weg zijn.

Uiteraard hebben we zoveel mogelijk duurzame materialen gebruikt. Er is tegenwoordig volop keus in ‘groene’ bouw- en isolatiematerialen. En, zoals dat gaat als er veel keus is, dan is het moeilijk om te kiezen. Elk materiaal heeft zo z’n positieve en z’n negatieve kanten. Onze keus is uiteindelijk gevallen op houtwol. Dit heeft een redelijk goed rendement (bij 12 cm dikte), en is makkelijk te verwerken. Je kunt het gewoon met een handzaag op maat zagen. Dit is trouwens wel een stoffige bedoeling. We hebben tussen de balken van de zolder (vakken van ongeveer 110 bij 130 cm) houten latten bevestigd. Daartussen konden we het houtwol klemmen. Met platen van populierenmultiplex hebben we de zaak weer afgetimmerd (geschroefd).

Nu maar hopen dat de zolderkamer behaaglijker wordt. Voor alsnog kunnen we dat nog niet beoordelen, want de ramen staan nog veel open om de verflucht te verdrijven. We hebben wellis waar biologisch afbreekbare verf gebruikt, maar toch het ruikt gewoon naar verf.

Dit was onze eerste stap op de duurzame weg van 2015. Onze bijdrage aan, hopelijk, minder energieverbruik en dus een lagere CO2 uitstoot. Alle kleine beetjes helpen om de opwarming van de Aarde zoveel mogelijk tegen te gaan. Een volgende stap zetten we binnenkort. Op de slaapverdieping krijgen we overal dubbel glas. Wat is uw groene stap? Ik wens u een groen en inspirerend 2015 toe, met veel verwondering en verbinding.

Marjolein Tiemens-Hulscher

24 december 2014 door mtiemens

De engelen van het nieuwe begin

In de kerstviering voor kinderen speelden we een kerstspel. Drie engelen werden door Gabriël naar de Aarde gezonden om te vertellen over de geboorte van Jezus. Op Aarde aangekomen merkten de engelen dat het nog niet zo gemakkelijk was om de mensen hun verhaal te vertellen. De herbergier en Herodes herkenden de engelen niet en moesten niks van hun hebben. Ze luisterden niet eens en werden ruw weggestuurd. Maar de herders, die stil de wacht hielden in het veld, herkenden de engelen wel en ze durfden het verhaal te geloven. Ze accepteerden het onverwachte. Ze gingen direct op zoek om het kind, de nieuwe koning, te begroeten. Voor de herders kreeg hun leven, daar, op dat moment, een nieuwe richting. Hun verwachting, hoop en verlangen werden vervuld. En God stuurde een hele engelenschaar om de blijde boodschap te onderstrepen.

Seeing Shepherds, www.bonnellart.com

De engelen van het nieuwe begin vertellen de herders over het nieuw geboren kind, dat vrede op Aarde zal brengen. Een klein, kwetsbaar, hulploos kind, gewikkeld in doeken en liggend in een kribbe is het teken dat de herders meekrijgen. Zo kwetsbaar en teer als het kind in de kribbe, zo kwetsbaar en teer is ook de Aarde. Moeder Aarde, zeggen we ook wel. Uiteindelijk zijn we allemaal, en ook alle andere schepselen, voortgekomen uit haar schoot. Daarom verdient de Aarde zowel het respect als voor een moeder als de zorg als voor een kind. God heeft zijn eigen zoon gestuurd om ons dat te leren. Jezus heeft ons voorgeleefd hoe we dat moeten doen. Als we Hem naleven zal het vrede op Aarde zijn; een duurzame vrede die verder gaat dan het verstommen van wapengekletter. Dat vieren we met kerst en daarvan zingen de engelen; een nieuw begin op weg naar die allesomvattende vrede.

18 december 2014 door mtiemens

De aankondig-engel

Twee weken geleden schreef ik dat engelen de boodschappers zijn van God. De engel Gabriël is misschien wel de bekendste. Hij komt bij Maria binnen en vertelt haar dat ze zwanger zal worden en een zoon zal krijgen die ze Jezus moet noemen, Zoon van de Allerhoogste.

Gabriël is de bode van iets nieuws, iets dat van buitenaf komt. En hij valt zomaar binnen met deze onverwachte en ongelooflijke boodschap. Hoe zouden wij reageren op een dergelijk bericht? Op een bericht dat we in eerste instantie niet kunnen bevatten en niet kunnen geloven, omdat het ons denk- of voorstellingsvermogen te boven gaat. Toch zeker ietwat terughouden, denk ik.

Maria reageert dan ook met een vraag: “ Maar hoe moet dat dan? Ik heb geen omgang met een man.” Het antwoord van de engel dat heilige Geest over haar zal komen en kracht van de Allerhoogste haar zal overdekken stelt haar gerust. Ook het bericht dat Elisabeth, die onvruchtbaar werd genoemd, zwanger is van een zoon helpt daarbij. Daarop stelt Maria zich open voor de ongelooflijke boodschap. Haar vertrouwen in God is zo groot dat ze zegt: “Laat met mij gebeuren wat u gezegd hebt.”

Dit vind ik een prachtig moment. Het moment van aannemen wat jouw opdracht en bestemming is. Het “Ja” zeggen, zonder voorbehoud. Het is een antwoord op een dialoog tussen wat binnenin Maria, een mens, gebeurt en wat van buiten komt. Maria is niet alleen een gewone vrouw uit het volk, maar ze symboliseert de hele Aarde die zwanger is van de levenskracht van God. Hier wordt een appèl op ons gedaan. We worden gevraagd om deel te nemen aan de toekomst van de wereld. Daar kunnen wij, net als Maria, niet anders dan “Ja” op zeggen.

Ja, wij willen zorg dragen voor de toekomst van de nieuwe wereld.

Ja, wij hebben hoop en vertrouwen dat er krachten in ons verborgen liggen die ons dit mogelijk maken. Ja, wij willen bijdragen aan liefde en vrede, voor ons, voor onze kinderen, voor alle mensen en andere schepselen op heel de Aarde. Ja, daarvoor willen wij onze oude en verstarde levenspatronen loslaten om nieuwe een kans te geven. Ja, wij geloven dat we daarin niet alleen staan, maar kunnen vertrouwen op God die ons en heel de wereld lief heeft en niet laat varen het werk van Zijn handen.

Deze tekst is gebaseerd op een artikel van pastor Mirjam Wolthuis van de Dominicusgemeente dat verscheen in het oecumenisch maandblad Open deur, dec 2014.

27 november 2014 door mtiemens

Is het rentmeesterschap nog toereikend? (5)

Participant

De participant voegt aan de erkenning van intrinsieke waarde, die we ook zagen bij de partner, nog de ervaring van verbondenheid en verwevenheid toe. Deze grondhouding sluit dus eigenlijk nog beter aan bij de gedachte dat de mens en zijn natuurlijke leefomgeving in een web van leven in kwetsbaarheid zijn verbonden en op elkaar aangewezen. De participant is zich ervan bewust deel uit te maken van een groter geheel. Dit, zowel op biologisch niveau als ook op wereldbeschouwelijke en spiritueel niveau. De participant staat niet meer naast de natuur, zoals de partner, maar maakt er deel van uit, staat er midden in. Hij vervult ten opzichte van de natuur een dienstbare rol. Het behoeden van de natuur is dan ook een belangrijke doelstelling, ook in de landbouw. De natuur vormt met al haar wijsheid dan ook het voorbeeld voor de landbouw van de participant. De biologisch dynamische landbouw en permacultuur zijn vormen van landbouw die bij de grondhouding van de participant passen. Het boerenbedrijf wordt dan als een organisme in zijn omgeving beschouwd en vanuit die blik gerund. Zo’n bedrijf kan uiteraard alleen een gemengd bedrijf zijn met een ruime vruchtwisseling, mengteelten, het bedekt houden van de bodem (groenbemesters), het gebruik van organische mest, gesloten kringlopen.

Met de hand schoffelen helpt om de verbinding met het gewas te versterken. In de landbouw van de participant draait alles om verbondenheid tussen bodem, plant, dier en mens.

In biologisch dynamische landbouw lopen de kippen lekker buiten en kunnen ze hun natuurlijk gedrag vertonen. De snavels worden niet gekapt.

De participant erkent de waarden en grenzen van de natuur en legt daarom zichzelf beperkingen op. Echter, in het moderne wetenschappelijke tijdperk waarin we nu leven is het besef van participeren, deelhebben aan de natuur, volledig vreemd is geworden. We nemen er aan deel, want ongeacht onze grondhouding, zijn we onderdeel van de natuur. Maar dat beseffen we vaak niet meer, waardoor we geen rekening houden met de natuur en deze ondermijnen. Onze verre voorouders hadden dit besef nog wel. Ook volkeren als de Indianen leven nog vanuit dit besef, maar kunnen wij het ook nog? Zouden we het weer kunnen leren?

De milieufilosoof Wim Zweers, die veel over grondhoudingen heeft geschreven (Zie zijn boek: Participeren aan de natuur; ontwerp voor een ecologisering van het wereldbeeld), stelt dat deelhebben aan de natuur – als essentieel aspect van menselijke zingeving – een bij uitstek hedendaags en westers perspectief kan zijn. De rol die de kerk speelt met betrekking tot zingeving wordt immers steeds kleiner. Maar veel mensen komen erachter dat ze toch niet zonder een vorm van zingeving kunnen. Daarom zou er hoop zijn voor participeren aan de natuur, en daarmee ook hoop om uit de natuur- en milieucrisis te geraken. Willen we deze crisis bij haar wortels aanpakken dan is een nieuw cultuurconcept nodig, schrijft Zweers. Eén waarin de houding van de mens boven of tegenover de natuur plaats maakt voor de verbondenheid van mens en natuur. Dan heeft Zweers het over spiritualiteit en zingeving, over het verbinden van reflectie en waarneming of ervaring. Ik weet niet of ik het hier helemaal verwoord zoals hij dat bedoeld heeft, maar ik zie het zo: Als je wandelt en je geniet van wat je ziet, voelt, ruikt, hoort en proeft (wie kan er nu een dikke rijpe braam laten hangen?), dan kun je je afvragen wat dat allemaal voor jou betekent. Word je er blij of gelukkig van? Voel je de verbondenheid van jou met je omgeving. Dat noem ik spiritualiteit. Een stukje reflectie zou dan zijn: “Wat is mijn rol in het geheel? Wat is hier goed voor de natuur? Wat is goed voor ons, voor mij? Is dit in balans?

Voor mij een mooie plek om te genieten van de kleuren, de weerspiegeling in het water, de stilte. Voor de dieren een plek om te komen drinken. Voor de planten en bomen een plek om er naar hartelust te groeien in al hun schoonheid.

En als je je dan omdraait zie je dit op een bordje. “Hier heeft iemand hetzelfde gevoeld als ik”, dacht ik toen ik dit las.

Het gaat erom dat het belang van de mens niet meer voorop staat. Daarom zouden we, naar mijn idee, ook in de kerk het beeld van de rentmeester los moeten laten en die van de partner of liever nog die van de participant moeten omarmen. Daarmee zouden we als kerk de Schepper en zijn schepping veel meer recht doen. Want die schepping, de heelheid van de schepping, die was toch bedoeld voor tot in eeuwigheid?

Deze week nieuw op de website: de overweging omzien naar en interviews met Niels de Zwarte, stadsecoloog in Rotterdam en Bisschop de Korte.

Eerder afleveringen in de serie:

1. Despoot/heerser

2. Verlicht heerser

3. Rentmeester

4. Partner

GroenGeloven

lezingen, workshops, geloof en duurzaamheid, verwondering, dankbaarheid, verbondenheid, schepping, genieten van het goede leven

aarde