“Wij mogen alles met dieren doen, zolang ze niet lijden. Als kwallen niet kunnen lijden, zie ik niet wat het verschil is tussen een kwal en het kopje koffie dat ik nu aan het drinken ben.”

Wie mij wat beter kent, zal meteen begrijpen dat dit niet mijn woorden zijn, want ik hou helemaal niet van koffie. Niet mijn woorden dus, maar die van filosoof Bas Haring, bijzonder hoogleraar publiek begrip van de wetenschap aan de Universiteit van Leiden. Ik was werkelijk geschokt door zijn woorden en had gehoopt dat we de tijd dat we levende wezens als willoze dingen zien, achter ons gelaten zouden hebben, in ieder geval in het filosofische denken. Haring zegt deze woorden als lid van Trouws filosofisch elftal in een gesprek met Frank Ankersmit, emeritus-hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit van Groningen, over de vraag of er een reden is om de mens in rangorde boven het dier te plaatsen, in relatie tot dierenrechten (Trouw, 19 april 2018).

Verweven

Ankersmit geeft gelukkig tegengas: “Er is wel degelijk een verschil: een kwal is een levend dier, een kopje koffie is levenloos.” Ook wijst hij erop dat alles op onze planeet met elkaar verweven is. “Als we woest omspringen met primitieve wezens, roepen we misschien ecologische rampen over onszelf af.” Jammer van die toevoeging ‘onszelf’. Toch weer antropocentrisch gedacht. Die toevoeging geeft mij het idee dat bij Ankersmit het ook allemaal om de mens draait. Haring ziet echter geen probleem in woest omspringen met dieren, zolang dat maar geen lijden veroorzaakt. “Maar als je van tevoren weet of merkt dat de wereld vergaat, is dat wel het geval.” En daar zit ook een deel van het probleem. Het ecosysteem Aarde is zo complex dat wij niet altijd kunnen weten wat de invloed zal zijn van de manier waarop we met dieren en de natuur omgaan. Dat is ook wat ik lees in het woord ‘misschien’ bij Ankersmit. Misschien roepen we ecologische rampen over ons zelf af. Misschien, zeker weten doen we het niet. Maar wat we wel weten is dat ecosystemen zo complex zijn dat als ze verstoord of verdwenen zijn, ze niet zomaar door menselijk ingrijpen weer hersteld kunnen worden. Een goede reden om in onze omgang met de natuur uit te gaan van het voorzorgprincipe.

Onderlinge afhankelijkheid

Paus Franciscus wijst ons in Laudato Si’ steeds op de samenhangen tussen alles wat is. Als alles met alles samenhangt dan betekent dat ook dat alles van elkaar afhankelijk is. Ecologisch gezien heeft ook de kwal een functie in het ecosysteem van de oceaan en we kunnen slechts gissen wat er zou gebeuren als die kwallen uit het ecosysteem zouden verdwijnen. De paus haalt een deel van de Catechismus van de Katholieke Kerk aan waarin op een haast poëtische wijze de onderlinge afhankelijkheid van alle schepselen wordt beschreven. “De onderlinge afhankelijkheid van de schepselen is door God gewild. De zon en de maan, de ceder en het bloempje, de adelaar en de mus; het schouwspel van hun oneindige verscheidenheid en ongelijkheid betekent dat geen enkel schepsel aan zichzelf genoeg heeft. Zij bestaan slechts in onderlinge afhankelijkheid om elkaar wederzijds aan te vullen, ten dienste van elkaar.”

Ook wij mensen bestaan slechts in onderlinge afhankelijkheid van elkaar en van alle andere schepselen. Daarom is er, volgens mij, geen reden om de mens in rangorde boven het dier te plaatsen.

Wordt vervolgd…….